Forum godinnen en beeldvorming
 weblog | godinnen | forum home ||

De geschiedenis van de religie - gemeenschappelijk tegenover persoonlijk

Algemene onderwerpen over godsdienst en mythologie.
Vergelijking verschillende godsdiensten, mythen, rituelen enz.

Berichtdoor Brunetti » di 29 maart , 2005 15:17

'Het wordt teveel voor Corneel' (uitdrukking uit Humo - Vlaams weekblad). Zoveel thema's door mekaar: slangen, matriarchaat, moedergodinnen, vadergoden, ... Eén groot kluwen! Vele nuances! Een ware Gordiaanse knoop.

'k Heb niet de intentie om even Alexander de Grote te spelen, maar voor mezelf wil ik alles even netjes op een rijtje zetten. Vandaar deze bijdrage! Hopelijk neemt niemand er aanstoot aan dat ik even mijn stofjas aandoe (tegen het krijt :knipoog: ).

I. De Godsdienst van de jager-verzamelaar
of paleolithische religie (tot 8000 vC)

Al heel vroeg moet de mens religieuze bedoelingen hebben gehad. Hoe weten we dat? Archeologen graven mensenschedels op die blijkbaar onderhevig zijn geweest aan rituele handelingen. Mensen worden op sommige plaatsen op dezelfde manier begraven en/of met grafgiften. Wetenschappers zijn het er steeds meer over eens dat de grotschilderingen in oa. Altamira en Lascaux (13.000-12.000 vC) ook religieuze bedoelingen hadden. We treffen overal vrouwenbeeldjes aan (vooral en overwegend - de phallusmannetjes zijn sterk in de minderheid) met uitgesproken borsten en dijen. Misschien nog te vroeg om te spreken van een 'moedergodin' (?) maar er is hier zeker sprake van een vruchtbaarheidssymbool.

Afbeelding


Afbeelding


II. Neolithische religie
de opkomst van landbouw en veeteelt

De religieuze beleving, het religie gevoel, het gevoel van spiritualiteit, de mystiek (hoe je het ook wil noemen) wordt veel meer gericht op het ritme van de seizoenen. De omschakeling naar vaste nederzettingen, de landbouw en veeteelt, zorgt ervoor dat deze seizoenen, de oogsten, van levensbelang zijn. Er komt een nauwere relatie met de natuur, en meer specifiek met de aarde. Niet te verwonderen, denk ik.
Dit religieus gevoel (laten we het maar zo noemen) was onderdeel van het leven. Er waren voorlopig nog geen aparte personen, laat staan gebouwen, nodig om dit te beleven.

Dit laatste vind ik belangrijk in de manier waarop ik naar dit thema kijk. Ik maak een onderscheid tussen de persoonlijke beleving van het spirituele gevoel, het religieus gevoel én de religie in de handen van de elite. Aan de ene kant - zeg maar de volkse religie, die veel meer gericht is op de aarde, de natuur, het gewone leven. Aan de andere kant - laten we het maar staatsgodsdienst noemen, die letterlijk en figuurlijk zich bezig houdt met hogere thema's, meer gericht op de hemel. Dit is een rode lijn die door de geschiedenis van de religies loopt. En ik kom hier beslist op terug.

III. naar een urbane kijk

De eerste Sumerische tempelgemeenschappen waren onmiskenbaar de eerste plaatsen waar verdeling van arbeid en goederen plaats vond. De priesters als eerste die een 'kapitalistisch' systeem invoerde. "religie als opium voor het volk!" De priesters beheersten de productie en organiseerde de handel. Het is ook hier dat de overgang plaats vindt tussen het 'token'-systeem (van schmandt-Besserat) in heel Mesopotamië in gebruik, naar de eerste stappen tot het schrift. De priesters of in de tempels (voorraadhuizen) waren en zaten de eerste geletterden. Tempels, festivals, godsbeschouwingen en geschriften moesten dit herverdeelsysteem mee ondersteunen.

De patesi of priesterkoning is daar een eerste voorbeeld van. Het is pas veel later dat er een scheiding plaats heeft tussen de tempel en het paleis.

Afbeelding


We mogen ondertussen niet uit het oog verliezen dat de neolithische band tussen mens, aarde, natuur en persoonlijke godheden BLIJFT bestaan! De tweedeling blijft tussen religie als een gemeenschappelijke aangelegenheid en religie als een persoonlijke aangelegenheid. Tempels, priesters, erediensten, offers, mythen, rituelen, vieringen, godsbeschouwingen, verhalen, geschriften stonden los van het dagelijkse leven, maar beïnvloedde natuurlijk wel de huiselijke rituelen. Ben ik hier wel duidelijk? 'k Wil weer veel te veel tegelijkertijd vertellen... grrr..

De persoonlijke religieuze beleving ziet er heel anders uit dan hetgeen de 'overheid' voorschrijft. Iets soortgelijks doet zich ook voor in het Antieke Griekenland (weliswaar iewat later). De gewone Griek had geen voeling met de Olympische goden. Al die verhalen oa. opgetekend door Homeros was een godenwereld misschien door de elite en/of priesters uitgedragen maar de mensen thuis hadden hun eigen huisgoden, huisrituelen,... Ook al werd er veel belang aan gehecht (hun leven hing er soms van af), toch was het een ver-van-mijn-bed-show.

Ondertussen werden er heelder godenfamilies gesticht... maar de gewone mens bleef zich bezig houden met typische 'Neolithische' religieuze belevingen: vooroudercultus, vruchtbaarheidsriten, huisgoden, ritueel aardewerk om de kwade geesten uit huis te houden, begrafenisriten, enzovoort.

Officieel en zoals wij het meestal toch in de schoolbanken hebben voorgeschoteld gekregen, was het de gemeenschappelijke religie die standaard was. De persoonlijke beleving is een verborgen geschiedenis, maar één die er was én nog steeds is. In Europa, mits een opflakkering met de Megalithische religieuze beleving, verloor ook zogezegd het formele contact met de natuur. De bijdrages die de vroege steden voortbrachten bleef overeind.

Ik weet dat het man-vrouw thema hier niet veel is aangehaald. Maar het is vermoedelijk wel duidelijk de link te leggen. Neolithische religie = vrouw, natuur, aarde, vruchtbaarheid, persoonlijk, thuis, ... De officiële gemeenschappelijke religie = man, uit huis, hemel, ten dienste van de overheid,...

Dus de monotheïstische religies zijn een voorbeeld van dit laatste. Wil niet zeggen dat de officiële instanties regelmatig zaken hebben gebruikt uit de persoonlijke sfeer om hun gelijk te halen.

Heden ten dage spreekt men over 'religieuze verweesdheid'. Volgens mij is dit dus de teloorgang van de gemeenschappelijke religie, de religie van de elite. Wat overblijft is een spiritueel gevoel, de persoonlijke beleving. Back to the roots?

Effe break... De kat wil eten!
Brunetti
 
Berichten: 166
Geregistreerd: di 01 maart , 2005 14:11

Berichtdoor els » do 21 jul , 2005 22:32

Ben ik hier wel duidelijk? 'k Wil weer veel te veel tegelijkertijd vertellen... grrr..


Duidelijk is het zeker! Interessant verhaal ook. Ontwikkeling van de godsdienst, parallel aan de ontwikkeling van de maatschappij en onze denkbeelden. Wel een enorme hoeveelheid aanknopingspunten. Ik wou er steeds wel op reageren, maar ik weet gewoon niet waar te beginnen. :o

Begin even met een eigen invalshoek. In culturen waar magie nog een rol speelt, zie je vaak dat elke handeling en elk gebruik is gekoppeld aan een soort religieus ritueel. Ik zag bijvoorbeeld een documentaire over iemand die een muziekinstrument maakte. Vanaf het begin, het selecteren van de materialen, totdat het instrument klaar was, werden er allerlei handelingen verricht die wij als overbodig zouden beschouwen. Dat had allemaal te maken met een soort godsdienstig respect voor het materiaal, een ook met wat het eindresultaat zou moeten worden, namelijk een klank die ook iets religieus in zich droeg. Uiteindelijk werd er dan ook met adem een 'ziel' in het instrument geblazen. Dat is nodig, anders komt de klank niet tot leven.
Als het klaar is, houdt het nog niet op. Religieuze handelingen horen er gewoon helemaal bij.

Hetzelfde bij de landbouw. Alles wat er gebeurt is op de een of andere manier geritualiseerd. Bijgeloof loopt dwars door gebruiken heen die noodzakelijk zijn gefixeerd door de kalender. Maar terwijl wij gewoon zeggen: het is nu zaaitijd of oogsttijd, bedenkt men in zo'n magische situatie metaforen die er een religieus tintje aan geven. Het zaaigoed en het graan worden bijvoorbeeld antropomorf voorgesteld. Er worden metaforen gebruikt als sterven en opnieuw geboren worden. Afijn, iedereen weet het wel.

Het frappante hierbij is dat de verspreiding van alle kennis hand in hand ging met het verspreiden van deze magische handelingen of metaforische voorstellingen. Dat is er volgens mij de oorzaak van dat veel godsdiensten over de hele wereld zo op elkaar lijken: het kwam gewoon mee met de gebruiken. Een paleolithisch of neolithische boer zegt niet: je moet in februari of maart het zaad in de grond doen, dan water geven, en aan het einde van het seizoen haal je de oogst binnen. Nee, het zaad krijgt een naam, zoas bijvoorbeeld Kore, het ligt dood onder de grond en wordt later geboren, je moet de regengoden aanspreken om te voorkomen dat het land droog komt te liggen, de zon, die inmiddels ook alweer geboren was moet haar werk doen, en aan het slot pluk je niet alles, maar je laat wat achter voor de korenmoeder, of je geeft een wortel aan het paard van de god. Die hele poespas hoort er allemaal bij, het is niet los van elkaar te denken. Het geeft wel veel feesten, trouwens.

Waarom zeg ik dit nou ook alweer allemaal? Ik kwam erop door iets wat ik las. O ja, het had te maken met verschil tussen de persoonlijke godsdienst en de geïnstitutionaliseerde priesterhiërarchiën. Ik weet niet meer wat ik wou zeggen.

Wel lijkt het mij dat die magische zienswijze makkelijk overgaat van een kleinschalige of persoonlijke leefwereld naar een hiërarchische of collectieve structuur. Dan gaat de lol er volgens mij toch wel voor een deel af. Als je inderdaad denkt dat de priesters gezanten zijn van een god, of dat de koning zelf goddelijk is, is de weg geopend naar misbruik van dit bijgeloof. De elite bestaat uit chanterende profiteurs, die het geloof gebruiken om mensen te laten doen wat ze willen, en het volk houdt zichzelf in toom door sociale controle die wordt bepaald door leefregels waarvan niemand weet waarvoor ze zijn ingesteld, maar het is de wil van god.

Okee, ook ik de volgende keer verder. Dan probeer ik toch weer even terug te komen op die geschiedenis van Brunetti :p
els
Beheerder
 
Berichten: 3134
Geregistreerd: zo 14 jul , 2002 22:08
Woonplaats: Amsterdam


Keer terug naar godsdienst en mythen algemeen



Wie is er online

Gebruikers op dit forum: Geen geregistreerde gebruikers. en 1 gast

cron