nissaba

Veel woorden om familieleden aan te duiden zijn al heel oud. Ik vraag me af of je op de een of andere manier kan afleiden hoe die woorden over de wereld zijn gegaan.

Iets wat bijvoorbeeld opvalt is dat onze familiewoorden overeenkomen met het Sanskriet. Maar hoe is dat dan verspreid?

Ik weet niet of het zin heeft om hier een onderwerp over te beginnen, omdat ik (nog) niet weet waar ik naar toe wil. Maar ik ga toch proberen alles eens op een rijtje te zetten. Ik denk dat het tzt in een tabelletje ga zetten.

Om te beginnen heb ik 'zuster' in mijn etymologische woordenboek opgezocht.

Middel-Nederlands suster, vgl oud-Saksisch, oud-Fries, oud-hoogduits swester (nieuw-hoogduits schwester). Oud-Engels sweoster; oud-Noors systir (> nieuw-Engels sister). Gotisch Swistar, met jongere ontwikkeling van -str < -sr uit een indogermaanse grondvorm *swesr. Vergelijk Latijn soror [Frans soeur], oud-Indisch svásar', oud-Iers siur, oud-Bulgaars sestra (eveneens uit *sesra).

Ook van deze etymologiepagain:

O.E. sweostor, swuster, or a Scand. cognate (cf. O.N. systir, Swed. sister, Dan. søster), in either case from P.Gmc. *swestr- (cf. O.S. swestar, O.Fris. swester, M.Du. suster, Du. zuster, O.H.G. swester, Ger. Schwester, Goth. swistar), from PIE *swesor, one of the most persistent and unchanging PIE root words, recognizable in almost every modern I.E. language (cf. Skt. svasar-, Avestan shanhar-, L. soror, O.C.S., Rus. sestra, Lith. sesuo, O.Ir. siur, Welsh chwaer, Gk. eor). Probably from PIE roots *swe- "one's own" + *ser- "woman."

Broer, van dezelfde Engelse pagina:

O.E. broþor, from P.Gmc. *brothar, from PIE base *bhrater (cf. Gk. phratér "a brother," L. frater "a brother," O.Ir. brathir, Skt. bhrátár- "a brother," Goth. bróþar "a brother," O.Prus. brati "brother," O.C.S. bratru). Alternate pl. brethren was predominant c.1200-1600s, but survived only in religious usage. Brotherhood is M.E. broiþerhede (c.1300).

friar
c.1290, from O.Fr. frere "brother, friar," originally the mendicant orders (Franciscans, Augustines, Dominicans, Carmelites), who reached England early 13c., from L. frater "brother."

Frans: frère.

En passent vond ik hier ook nog een ander woord, bij het lemma 'gamete', een woord dat we aan de genetische celbiologie van Mendel te danken hebben.

gamete
"sexual protoplasmic body," 1886, name introduced in Mod.L. by Austrian biologist Gregor Mendel (1822-84), from Gk. gamete "a wife," gametes "a husband," from gamein "to take to wife, to marry," from PIE base *gem(e)- "to marry" (cf. Gk. gambros "son-in-law, father-in-law, brother-in-law;" Skt. jamih "brother, sister," jama daughter-in-law;" Avestan zama-tar "son-in-law;" L. gener "son-in-law"). This also is the source of the suffix in monogamy, etc. The seventh month of the ancient Attic calendar (corresponding to late January and early February) was Gamelion, "Month of Marriages."

Hier wordt het Griekse woord 'gamos' (huwelijk) in verband gebracht met Grieks 'gambros' voor schoonvader etc. Dit is verwant aan het Sanskriet jamih en jama (jama is schoondochter), en Avestaans zamatar. Ik stop het hier maar even in, want zo'n woord vind je vast nooit meer terug. Waarop zou je moeten zoeken?

Het woordenboek over 'broeder':

Middel-Nederlands broeder, vgl. oud-Saksisch brôthar, oud-Fries brôther, oud-hoogduits bruodar (nieuwhoogduits bruder), oud-Engels brodor (nieuw-Engels brother), oud-Noors brodir, Gotisch grodar, verwant met Latijn frater, Iers brathir, Grieks phratèr, oud-Indisch bhratar [Sanskriet bhratar]

Uncle:

uncle
c.1300, from O.Fr. oncle, from L. avunculus "mother's brother," lit. "little grandfather," dim. of avus "grandfather," from root *aw- "grandparent." Replaced O.E. eam (usually maternal; paternal uncle was fædera). [Frans; oncle]

In het Nederlands is dit 'oom'. Uit mijn woordenboek:

Midden-Nederlands oom; vgl. Midden-Duits ôm, oud-Fries êm, oud-Engels eam, oud-hoogduits (nieuw-hoogduits) oheim. Het woord betekent eigenlijk 'moeders broeder' en is verwant met Gotisch awô 'grootmoeder', oud-Noors ai 'overgrootvader', Latijn avus 'grootvader', avunculus 'moeders broeder'. Het 2e lid *Xaima- kan nauwelijks iets anders zijn dan het woord heem'.

(Heem: natuurlijk verwant aan allerlei woorden als heim, home etc.)

Het Griekse woord 'adelphos': broer, letterlijk: 'van dezelfde baarmoeder'.

Moeder, van de Engelse website:

O.E. modor, from P.Gmc. *mothær (cf. O.S. modar, Dan. moder, Du. moeder, Ger. Mutter), from PIE *mater- (cf. L. mater, O.Ir. mathir, Lith. mote, Skt. matar-, Gk. meter, O.C.S. mati). Spelling with -th- dates from early 16c., though that pronunciation is probably older.

aunt

1297, from Anglo-Fr. aunte, from O.Fr. ante, from L. amita "paternal aunt" dim. of *amma a baby-talk or non-I.E. word for "mother" (cf. Gk. amma "mother," O.N. amma "grandmother," M.Ir. ammait "old hag," Heb. em, Arabic umm "mother").

mamma
1579, reduplication of *ma-, nearly universal among the I.E. languages (cf. Gk. mamme "mother, grandmother," L. mamma, Pers. mama, Rus., Lith. mama "mother," Ger. Muhme "mother's sister," Fr. mamen, Welsh mam "mother").

Vergelijk ook de Akkadische scheppingsgodin 'Mami' (Nintar). Fries mem = moeder. 'Memmen': borsten.

Vader

Etymologisch woordenboek van De Vries en De Tollenaere

middelnederlands vader, vgl. oudnederfrankisch fader, oudsaksisch gotisch fadar, oudfries, feder, oud-engels fæder (nieuw-engels father). Oudhoogduits fatar (nieuwhoogduits vater), oudnoors faðir. Beantwoordend aan latijn pater, grieks patèr, oud-indisch pitár, oud-iers athir, armeens hair. Verdere verbindingen blijven onzeker. Het woord duidt in oorsprong geen biologisch begrip aan (latijn parens, genitor), maar een juridisch als 'familiehoofd'.

Toch is het typisch dat het geen biologisch begrip is maar juridisch, gegeven de andere verwantschap die altijd over dit woord wordt gegeven. Bijvoorbeeld: het woord komt voor in de godennaam Jupiter, dat iets zou betekenen als 'god de vader' of 'hemelvader'. Het eerste deel Ju is dan verwant aan andere godennamen zoals Zeus of het Sanskriet Dyaus, van Dyaus Pitar. Dat zou dus zeggen dat deze 'vadergoden' geen 'biologische vader' van de goden waren, maar juridische? Hoe komt zo'n term dan zo verspreid in een godennaam? Of klopt deze afleiding niet?

Verder wordt de naam Petrus met dit 'piter' van Jupiter in verband gebracht. Petrus zou dus een christelijke omwerking van deze oude Romeinse god zijn, reden dat hij het in het Vaticaan zo hoog heeft geschopt, tot sleuteldrager en bewaker van de hemelpoort. Verder zou zijn naam 'rots' betekenen, en hiermee wordt hij ook wel geassocieerd met de Romeinse hermen, fallische wegwijzerpaaltjes dus. 'Fallisch' doet mij ook eerder denken aan biologisch dan aan juridisch. Dus: of er klopt iets niet met de etymologie van een van beide, of er ontbreekt nog iets aan het plaatje.

Engels etymologieboek
father
O.E. fæder, from P.Gmc. *fader (cf. O.N. faðir, Ger. vater), from PIE *p@ter (cf. Skt. pitar-, Gk. pater, L. pater, O.Pers. pita, O.Ir. athir "father"), presumably from baby-speak sound like pa. The classic example of Grimm's Law, where PIE "p-" becomes Gmc. "f-." Spelling with -th- (16c.) reflects widespread phonetic shift in M.E. that turned -der to -ther in many words; spelling caught up to pronunciation in 1500s burden, murder.

Dat 'babytaal' of 'brabbeltaal' strijkt mij ongelooflijk tegen de haren. Zeg maar gewoon 'brabbeltaal', dan hoeven we geen verklaring meer te vinden voor de familiewoorden in alle talen, want babies brabbelen in alle talen hetzelfde. Pffft.

Wel is het zo dat woorden als 'papa' veel wijder verspreid zijn dan 'vader', buiten het Indo-Europees. Je komt overal woorden tegen als baba, of babu, en hiermee wordt vaak een vader bedoeld, maar ook wel een voedster of verzorgster, een specifiek vrouwelijke figuur dus. Dit woord moet ook maar eens aan de orde komen.

Hier een artikeltje op Wikipedia, over Dyaus Pita.

Er staat ondermeer dat Dyaus Pita in de vedische godsdienst de Hemelvader is, de echtgenoot van Prthivi en vader van Agni en Indra. Zijn oorsprong kan worden herleid tot de Indo-Europese hemelgod Dyeys, die als Zeus voorkomt in de Griekse mythologie, als Jupiter (van Latijn Iove-pater) bij de Romeinen, Div in de Slavische mythologie en Tyr in de Noorse mythologie.

Hier nog een artikel over de Indo-Europese herkomst van deze godheid:

Nor is there any reason to believe that the Indo-Europeans practiced a religion that was more male-dominated, patriarchal, or promoted male gods at the expense of goddesses. It is in fact true that a male sky father, whose name has been reconstructed as *dyeus-ph2têr, and who appears in Greek mythology as Zeus, in Roman mythology as Jupiter, in Norse mythology as Tyr, and in Hinduism as Dyaus Pita, seems to have been shared and inherited from a common stock of Indo-European mythology. Each of these names is cognate to the others.

nissaba

herkomst familiewoorden