Forum godinnen en beeldvorming
 weblog | godinnen | forum home ||

Japanse religie - De straf van de voorouders

Hindoeisme, Boeddhisme, India, Japan, Indonesië, China en andere Aziatische landen en godsdiensten

Japanse religie - De straf van de voorouders

Berichtdoor els » do 08 feb , 2007 22:47

Dit artikel stond in de Trouw.



Japanse religie / De straf van de voorouders

door Peter Pijls

Een miljoen Japanse jonge mannen lijdt aan de eenzaamheidsneurose hikikomori. Bezweken onder de prestatiedruk op school of werk, trekken ze zich decennia lang terug uit de samenleving. Nederlands enige shintomeester Paul de Leeuw begrijpt waarom veel Japanners in hikikomori een straf van de geesten zijn.
De 37-jarige Juusuke is een hikikomori. Zeventien jaar lang leefde hij in een geel gerookt kamertje in het centrum van Kyoto, zonder enig sociaal contact. Als outcast op de middelbare school en liefhebber van punkrock, voldeed hij niet aan de verwachtingen die traditionele Japanse vaders hebben van hun zoon. Hij implodeerde, verbrak vrijwel alle banden met de buitenwereld en leefde als een heremiet.

Juusuke is mijn schoonbroer. Een keer bezocht ik hem in Kyoto. Ik zag een gestolde puber van 33, die alleen maar naar de grond staarde en nauwelijks iets zei. Het enige meubilair in zijn hokje van drie bij vier was een slaapfuton en een kleine televisie. Financieel was hij zonder zorgen: maandelijks maakten zijn ouders een bedrag over. Ik was er van overtuigd dat Juusuke op een dag een einde aan zijn leven zou maken, zoals zoveel Japanse mannen in zijn situatie.

Al die tijd bleef hij verstoken van therapeutische hulp. Zijn ouders, traditionele Japanners van het platteland, geloofden dat hun zoon in de ban was van verstoorde kami, de geesten uit het animistische shintogeloof. Dat Juusuke’s grootmoeder ooit een bloeiende kersenboom had opgezaagd – kersenbloesem is een nationaal Japans symbool – zou haar kleinzoon tot doelwit van de geesten hebben gemaakt – vanuit Westerse perspectief een absurd idee. Zeventien jaar lang baden en offerden zijn ouders voor het huisaltaar om de kami gunstig te stemmen.

Al jaren probeer ik het raadsel rond Juuseke te ontrafelen. Enkele maanden geleden keerde hij verrassend genoeg terug naar huis. Om te reïntegreren werkt hij nu als bouwvakker. Wat was de rol van shinto?

Misschien kan de Nederlandse shintomeester Paul de Leeuw die vraag beantwoorden. In het pand van zijn Japanese Dutch Shinzen Foundation in Amsterdam verraden zijn kalme, trefzekere bewegingen een jaren lange training. Indringende, maar vriendelijke oogopslag. Uit De Leeuws mond geen verhaal over achterhaalde shintogebruiken op het Japanse platteland. Hij bekritiseert de spirituele benadering van Juusuke’s lot niet. Bedachtzaam zegt hij: „In het Westen zouden we meteen geneigd zijn een psychiater erbij te halen of Juusuke een of andere therapeutische behandeling te geven. Maar ik kan me volkomen verplaatsen in het standpunt van zijn familie. Zelf ben ik in Japan opgeleid. Ik heb het moeilijk gevonden de verschillen tussen het oosterse en westerse denken helder te krijgen. Als het gaat om de vraag wie er gelijk heeft, is er geen brug mogelijk. Ik sluit helemaal niet uit dat Juusuke al na twee jaar naar huis zou zijn gekomen als hij naar een psychiater was gestuurd. Maar daarmee spreek ik geen waardeoordeel uit.”

Hikikomori is een moeilijk te doorgronden verschijnsel, erkent De Leeuw. Hij legt uit dat shinto het leven ziet als een geheel, met de vier seizoenen als uitgangspunt. De lente is de zaaitijd, de tijd van geboorte. In de zomer staat alles in bloei, het onkruid wordt gewied. Herfst staat voor ouderdom, een seizoen dat naadloos overgaat in de winter. Winter staat voor kou, leegte en dood.

Die cirkel gaat weer naadloos over in geboorte. Shinto gaat niet uit van reïncarnatie. Wel is er een grote verbondenheid tussen de wereld van de kami en de materiële wereld: „In de materiële wereld wordt geproduceerd. En waar gehakt wordt, vallen spaanders, afvalproducten. Shinto staat voor reinigen. Afvalproducten moet je leren loslaten. Het doel van het leven is loskomen van alle afval om zo tot de zuivere kern te komen. De bedoeling is na je dood zo zuiver mogelijk de wereld van de kami binnen te gaan.”

Het gaat erom te helpen de voorouders schoon te maken en tevreden te stellen. Dat heeft een positief effect op het nageslacht. De Leeuw: „In dat licht kun je ook het verhaal zien over de omgezaagde kersenboom, die Juusuke gedoemd zou hebben. De geest van de boom kan ernstig verstoord zijn geraakt, uit zijn op wraak. Ik sluit niet uit dat het mogelijk is.”

Japanners, legt hij uit, zien de onzichtbare wereld als een spiegel van de materiële wereld. Als er in de laatste wereld iets uit evenwicht is, kan de geest van een gestorven grootmoeder dat rechtzetten. Dat is het idee van de Japanse voorouderverering. Het gaat niet op de eerste plaats om de geest, maar om de verbindingsmogelijkheid om te communiceren met die andere wereld. In het huisaltaar komt daarom de hele familie samen, levend of dood. In de perceptie van zijn ouders kunnen de voorouders zo tevreden zijn over de offers die er zijn gebracht, dat hun instemming nu weerspiegeld wordt op Juusuke.

„Wat Juusuke overkomen is, kan een signaal uit de andere wereld zijn. Weliswaar een eigentijds signaal, maar waarom niet? In een Japanse zoon wordt geïnvesteerd. Als hij faalt, ontstaat er bij zo’n jongen schaamtegevoel. Dan trekt hij zich terug. Dat gegeven zie je terug in de Japanse mythologie: je terugtrekken in het duister tot het evenwicht hersteld is. Het oerverhaal uit de Japanse mythologie gaat over Amaterasu, de Zonnegodin. Haar broer Susanoo, De Windgod, maakte zich onmogelijk. Daarop trok de Zonnegodin zich terug in een grot, waardoor de wereld in duisternis gehuld werd.”

„De goden gingen buiten de grot feesten om haar naar buiten te lokken. Toen de Zonnegodin uit nieuwsgierigheid haar hoofd naar buiten stak, werd er een spiegel voor haar gehouden. Zo kwam zij tot de ontdekking dat ze zelf het licht was. Ze had weer zelfrespect. Ze kwam naar buiten en er was weer licht in de wereld. Dat verhaal is typerend voor de Japanse ethiek. Zolang je de wereld niet kunt aanzien, kruip je weg. Je zit je tijd uit totdat je weer rijp bent. De mythe over de Zonnegodin Amaterasu zie je terug in het Japan van 2006. Het gaat ook over Juusuke.”

Japan, weet De Leeuw, wil graag een modern land zijn, maar zeker op het platteland leven de tradities nog heel sterk. „Dat verklaart waarom Juusuke’s ouders therapie geen optie vonden voor hun zoon. Weliswaar had de methode van zijn ouders veel tijd nodig. Maar dat heeft alles te maken met een sterk geloof in de kracht van voorouders. De grip die ze op je zwager hadden, wordt nu steeds losser, omdat de voorouders tevreden zijn gesteld. Hoe meer aandacht de kami krijgen, hoe krachtiger ze worden. Een kami is niet almachtig. Hij groeit met je aandacht mee. De kami bestaat bij de gratie van de mens. Wie geeft aan de kami, ontvangt van de kami.”
els
Beheerder
 
Berichten: 3134
Geregistreerd: zo 14 jul , 2002 22:08
Woonplaats: Amsterdam

Berichtdoor els » vr 09 feb , 2007 23:20

Een interessant stuk over shinto. Eigenlijk wilde ik al langer hier eens wat over schrijven, en wat hier wordt vermeld is interessant omdat er ook goed wordt uitgelegd hoe het met het alledaagse leven is verweven.

Maar ik viel er eigenlijk op vanwege de benadering van psycho-sociale problemen.

Al die tijd bleef hij verstoken van therapeutische hulp. Zijn ouders, traditionele Japanners van het platteland, geloofden dat hun zoon in de ban was van verstoorde kami, de geesten uit het animistische shintogeloof. Dat Juusuke’s grootmoeder ooit een bloeiende kersenboom had opgezaagd – kersenbloesem is een nationaal Japans symbool – zou haar kleinzoon tot doelwit van de geesten hebben gemaakt – vanuit Westerse perspectief een absurd idee. Zeventien jaar lang baden en offerden zijn ouders voor het huisaltaar om de kami gunstig te stemmen.


Uit De Leeuws mond geen verhaal over achterhaalde shintogebruiken op het Japanse platteland. Hij bekritiseert de spirituele benadering van Juusuke’s lot niet. Bedachtzaam zegt hij: „In het Westen zouden we meteen geneigd zijn een psychiater erbij te halen of Juusuke een of andere therapeutische behandeling te geven. Maar ik kan me volkomen verplaatsen in het standpunt van zijn familie. Zelf ben ik in Japan opgeleid. Ik heb het moeilijk gevonden de verschillen tussen het oosterse en westerse denken helder te krijgen. Als het gaat om de vraag wie er gelijk heeft, is er geen brug mogelijk. Ik sluit helemaal niet uit dat Juusuke al na twee jaar naar huis zou zijn gekomen als hij naar een psychiater was gestuurd. Maar daarmee spreek ik geen waardeoordeel uit.”


Dit begrijp ik niet. In Japan is het aantal zelfmoorden naar het schijnt gigantisch hoog, door de enorme druk die aan mensen wordt opgelegd om aan allerlei eisen te voldoen. Iedereen kan zich voorstellen dat je zulke problemen niet oplost door een kersenboom af te zagen. De vraag of de jongen beter naar een psychiater kan dan zijn ouders tegen de voorouders te laten bidden lijkt me amper een zinvolle vergelijking, zeker omdat het niet te maken heeft met normale persoonlijke problemen, maar met de maatschappelijke structuur en de normen waaraan je als individu niet kan ontsnappen.

Psychiatrie kan hier volgens mij alleen symptoombestrijding zijn. Een shinto-verklaring kan volgens mij nog minder aan de kern van het probleem komen, omdat het eigenlijk een soort struisvogelpolitiek is. De maatschappelijke orde kan kennelijk niet ter discussie worden gesteld, is taboe dus, en daarom wordt een escapistische oplossing bedacht, namelijk het uitvoeren van formele rituelen om de toestand op de een of andere manier te bezweren.

Het gaat erom te helpen de voorouders schoon te maken en tevreden te stellen. Dat heeft een positief effect op het nageslacht. De Leeuw: „In dat licht kun je ook het verhaal zien over de omgezaagde kersenboom, die Juusuke gedoemd zou hebben. De geest van de boom kan ernstig verstoord zijn geraakt, uit zijn op wraak. Ik sluit niet uit dat het mogelijk is.”


Ik sluit wel uit dat dat mogelijk is. De jongen had problemen met een bepaalde prestatiecultuur waarin hij niet mee kon komen. Dat komt niet doordat overleden voorouders op de een of andere manier van slag zijn geraakt en wraak proberen te nemen. Dit ruikt naar zo'n misplaatst respect voor een andere cultuur dat het meer lijkt op gebrek aan begrip voor de werkelijke situatie.

Waarom zou je niet gewoon de maatschappelijke druk waar mensen onder bezwijken ter discussie stellen?

Het lijkt een bekend mechanisme: de godsdienst zorgt ervoor dat de mensen die de touwtjes in handen hebben onbelemmerd hun gang kunnen gaan.

Laat mensen bidden, houdt ze dom, en voorkom zo dat ze protesteren tegen de werkelijke veroorzakers van de problemen, ongetwijfeld de bevolkingslaag die profiteert van het feit dat het Japanse arbeidsethos niet wordt aangetast.

(Ik snap trouwens niet dat het zo kan werken in een land dat bepaald niet dom is, ik geloof dat Japan gemiddeld een van de hoogste iq's heeft.)

Ik weet niet wat de rol van de psychiater zou moeten zijn, het lijkt mij niet een aangewezen persoon om iemand erop te wijzen dat hij zich minder moet conformeren en meer voor zichzelf moet kiezen. Wat nodig is, is een openbaar debat over de oorzaken van het soort stress dat mensen naar de periferie van de maatschappij verdrijft. Natuurlijk is dat ieders keuze, als men er in Japan anders over denkt, dan zij dat zo. Maar dat wil niet zeggen dat je dan maar moet stellen dat shinto-verklaringen een heel goed alternatief zijn, die ook werken als je er maar in gelooft. Je moet erop wijzen dat je problemen bij de wortel aan moet pakken. Begin dus met de maatschappij onder de loep te nemen, in plaats van er met de rug naar te staan en een door de voorouders gewraakte kersenboom om te zagen.

„Wat Juusuke overkomen is, kan een signaal uit de andere wereld zijn. Weliswaar een eigentijds signaal, maar waarom niet? In een Japanse zoon wordt geïnvesteerd. Als hij faalt, ontstaat er bij zo’n jongen schaamtegevoel. Dan trekt hij zich terug. Dat gegeven zie je terug in de Japanse mythologie: je terugtrekken in het duister tot het evenwicht hersteld is. Het oerverhaal uit de Japanse mythologie gaat over Amaterasu, de Zonnegodin. Haar broer Susanoo, De Windgod, maakte zich onmogelijk. Daarop trok de Zonnegodin zich terug in een grot, waardoor de wereld in duisternis gehuld werd.”


Dus omdat er een mythe bestaat over een godin die zich pruilend in haar grot terugtrekt, is het logisch dat een jongen die faalt zich in zijn kamer opsluit. :shock: Het gaat hier wel over iemand die al 33 is, zich opstelt als een onmondig kind, en misschien wel zelfmoord zal plegen.

Japan, weet De Leeuw, wil graag een modern land zijn, maar zeker op het platteland leven de tradities nog heel sterk. „Dat verklaart waarom Juusuke’s ouders therapie geen optie vonden voor hun zoon.


Maar dat hoef je niet zonder slag of stoot aan te nemen. Je kan ook met die mensen in gesprek gaan, en uitleggen voor wat voor problemen hun zoon staat. Ze komen niet van Mars of zo.

Hoe meer aandacht de kami krijgen, hoe krachtiger ze worden. Een kami is niet almachtig. Hij groeit met je aandacht mee.


Ik kan de gedachtengang van Paul de Leeuw niet volgen. Gaan de Japanse jongeren nu gebukt onder hun te zware geloof in kami's of onder de sociale prestatiedruk? Als de mensen niet meer in kami's geloven, dan zal de maatschappelijke orde ook opeens geen probleem meer zijn, kennelijk.

Ik kan me wel een ander verband voorstellen: als de mensen niet meer in kami's geloven, gaan ze misschien eens de werkelijke oorzaken van hun problemen te lijf, en dan kan het worden verholpen.
els
Beheerder
 
Berichten: 3134
Geregistreerd: zo 14 jul , 2002 22:08
Woonplaats: Amsterdam

Berichtdoor RoyJava » ma 07 mei , 2007 12:44

Hi Els,...

Had dit reeds onder ogen gehad, erg interessant idd over dat Shinto. Heb ooit ergens gelezen dat de Japanner veel zg. vers en zee-voedsel tot zich neemt, waardoor de materieel-gerichte Japanner een spiritueel perspectief ontwikkelt (lees eerder in een proces raakt waar de geest en het denken een belangrijke rol in speelt).

Juist in hun geloofsovertuiging (heet dat idd Kami ? ) speelt de natuur een hele belangrijke rol al van vroegs af aan (incluis het familie leven), terwijl in hun moderne leven van vandaag de natuur enorm beschadigd wordt, zowel op land en ter zee (denk a/d walvissen en dolfijnen). Werken is door het moderne leven BOVEN het gezin geplaatst en weet niet hoe lang gelee dat is begonnen.

Doch in die ontwikkeling schijnt de nieuwe opkomende jeugd daarmee in conflict te raken, die steeds meer op de Westerling wil lijken. En daar hoort keihard werken wel bij, maar ook intens genieten, waar uiteraard paps en mams absoluut niet mee akkoord gaan. Steeds vaker hoor je dat kinderen in Japan zelfmoord plegen, en weigeren in deze wereld van hebzucht naar materie te leven ...

Ik kon me er iets bij voorstellen daar Indonesische kinderen langzaam maar gestaag iets dergelijks vertonen, en moe zijn van het bakkeleien der fundamentele Islam-aanhangers, groet Roy
RoyJava
 
Berichten: 366
Geregistreerd: ma 12 sep , 2005 20:07
Woonplaats: Den Haag

Berichtdoor els » ma 07 mei , 2007 16:00

Hai Roy,

De kami zijn de vooroudergeesten, het woord wordt ook gebruikt voor goden.

Ik las ergens dat volgens de shinto-godsdienst mensen goed zijn, en dat het kwaad wordt veroorzaakt door de geesten. Daarom dienen de rituelen om zich de geesten van het lijf te houden. Ik stoorde me vooral aan deze psychiater omdat hij hier serieus op ingaat, en zo vanuit een soort cryptokolonialistisch paternalisme bepaalt dat Japanners hun eigen maatschappelijke problemen niet onder ogen moeten zien. De oorzaak van het hoge aantal zelfmoorden is stress die ontstaat door een combinatie van het collectivisme en de prestatiecultuur.

Die gevolgen kun je best ernstig noemen, dus het cultuurrelativisme van deze psychiater is volgens mij volkomen misplaatst. Ik vraag me af hoe het mogelijk is dat zes jaar lang collegegeld betalen alleen maar het inzicht oplevert dat je de mensen in Japan best kan helpen door een boom waarin een geest huist om te zagen. :roll: Het probleem is juist dat mensen niet in staat zijn hun eigen cultuur te doorgronden en te wijzigen, dus wijken ze uit naar magische rituelen. Het zou net zoiets zijn als hier problematische kinderen naar de te exorcist sturen in plaats van iets te wijzigen aan hun opvoeding.

Werken is door het moderne leven BOVEN het gezin geplaatst en weet niet hoe lang gelee dat is begonnen.


Tsja... misschien de industriële revolutie? :?
Dat is volgens mij een moment geweest dat persoonlijk leven en werkleven werd gescheiden.

Toch wel interessant te zien hoe in Japan andere tradities doorwerkten in de bedrijven dan hier. Op het werk ontstaan ook collectivistische banden, die sociale druk met zich meebrengt. Kun je niet meekomen in het collectief, dan hang je er eigenlijk een beetje bij, vooral als je niet hebt geleerd je als indidivu te handhaven en zelf nieuwe banden te leggen.

In Japan zijn veel gebruiken ook altijd heel geritualiseerd geweest, met als gevolg dat mensen grote prestaties konden aanleren. Misschien heeft het hoge IQ in Japan hier ook wel iets mee te maken. Maar wel is er daardoor weinig ruimte voor een soort 'ik-beleving'. Die moet je opeens maar op eigen houtje gaan invullen als de basisstructuren verdwijnen.

Ik ben geen expert, maar het lijkt mij dat het individu gedwongen loyaal en gehoorzaam is aan het collectief. Het gevolg is dan ook dat je meer bent verbonden aan je werk dan hier. Hier moeten we werken voor ons geld, maar als je het niet wil, hoef je geen speciale band met je collega's of je bedrijf te hebben. Het gevolg is dat iedereen kan groeperen zoals hij zelf wil. In Japan is de eis veel sterker om je met je bedrijf te verbinden.

Steeds vaker hoor je dat kinderen in Japan zelfmoord plegen, en weigeren in deze wereld van hebzucht naar materie te leven ...


Maar volgens mij is het materialisme niet direct de oorzaak. De oorzaak is dat door de commerciële economie de collectieven worden doorbroken en individualisering plaatsvindt; mensen ontworstelen zich wel aan oude, collectivistische structuren, maar krijgen zo snel geen nieuwe structuren ervoor in de plaats, bijvoorbeeld een structuur die de individualisering kan opvangen.

Datzelfde probleem heb je hier natuurlijk ook, alleen in Japan is het misschien wat schokkender, omdat dingen als loyaliteit en ritualisering en zelfs zelfmoord altijd wat meer deel uitmaakten van hun collectivistische cultuur. Over culturele zelfmoord in Japan kun je een dik boek schrijven, er bestaan enorm veel vormen van rituele zelfmoord, die allemaal een eigen naam hebben. Om maar een paar bekende voorbeelden te noemen: harakiri, seppuku, kamikaze... het is eigenlijk niets nieuws. Allemaal sociale dwang.

Het zou trouwens geen kwaad idee zijn om een positieve structuur te bedenken waarbinnen de geïndivualiseerde moderne mens het best kan ontwikkelen. Anders gaat het op den duur niet goed, omdat mensen helemaal hun plaats in het geheel uit het oog verliezen
.

Sorry voor lange bijdragen, maar eigenlijk is dit ook zo'n interessant onderwerp. :cool:
els
Beheerder
 
Berichten: 3134
Geregistreerd: zo 14 jul , 2002 22:08
Woonplaats: Amsterdam


Keer terug naar Aziatische godsdiensten



Wie is er online

Gebruikers op dit forum: Geen geregistreerde gebruikers. en 1 gast

cron