Forum godinnen en beeldvorming
 weblog | godinnen | forum home ||

De Two-Spirit en het Westen

Noord- en Zuid-Amerika

De Two-Spirit en het Westen

Berichtdoor Tiresias » di 29 jan , 2008 17:10

Dit artikel is een herbewerking van een literatuurstudie die ik in juni 2007 opstelde in het kader van mijn opleiding ‘gender en seksualiteit’ aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Ik heb er lang over nagedacht om dit tot een artikel te herwerken, maar deed het niet omdat ik met het gevoel zit dat ik er uiteindelijk nog te weinig over afweet. Nu komt het er uiteindelijk toch van, voor wat het waard is. Het gehele onderzoek kan worden opgevraagd via vanhovemaarten@yahoo.com .

Beeld je even indianen in. De kans is groot dat je denkt aan uitgestrekte prairies, tipi’s en indianen te paard. Dit beeld is echter uitgesproken 19e eeuws. Het Westen was toen al driehonderd jaar bezig met de kolonisatie en de kerstening van Amerika. Er waren namelijk geen paarden in Amerika voor onze voorouders er aankwamen. Deze prairie-indianen zijn ook een plaatselijk fenomeen – we denken aan hen voor we denken aan de Inuit van Canada, de Inca’s van Peru en de Tupi van Brazilië. Ons beeld over indianen is dus zeer gekleurd.

Een interessant gegeven waaraan we al helemaal niet denken als we ons indianen inbeelden, zijn de zogenaamde ‘two-spirits’: van Vuurland tot Alaska troffen ontdekkingsreizigers en missionarissen mannen en vrouwen aan die leefden in de sociale genderrol van de andere sekse, of in een eigen genderrol los hiervan. Sommige bronnen hebben het over een Noord-Amerikaans gegeven, andere zijn het er niet over eens of er ook vrouwelijke two-spirits bestonden, maar waar de bronnen het oneens zijn, blijft geldig dat overal mannen in vrouwenrollen en vrouwen in mannenrollen werden opgetekend.

Er moet geen tekeningetje bijgemaakt worden dat de reactie van ontdekkingsreizigers en missionarissen ten opzichte van dit gegeven zeer negatief was: in een tijd waarin homoseksualiteit en gendervariatie in Europa als grote zonden werden gezien, was het oordeel ‘sodomie’ en afschuw. Tot in de twintigste eeuw leerden de indianen dat dit ‘berdachisme’ een zonde tegen de goddelijke orde betrof. Dat de indianen vandaag in reservaten gezocht dienen te worden en dat hun cultuur onherroepelijk is veranderd door de Westerse culturele overmacht, maakt het extreem moeilijk om zonder uitgebreid antropologisch en geschiedkundig onderzoek, het fenomeen ‘two-spirits’ op een correcte manier weer te geven. Daar komt nog eens bij dat het niet mogelijk is om dit als één fenomeen te bevatten, aangezien elke stam er een eigen cultuur en religie op nahield. Tenslotte moeten we van Westerse ooggetuigenverslagen over de two-spirit steeds de heersende culturele blinde vlekken afschrapen: zoals steeds is wat men ziet, vaak een weergave van wat men wénst te zien – vanuit het eigen heersende denkraam, dus.

Zeker is echter dat er aan de andere kant van de Atlantische Oceaan een variatie in genderexpressie bestond die aan onze kant niet bestond: vele indianenstammen gaven aan de kinderen die aangaven dat dit hun pad was, de ruimte om sociaal te groeien in de sociale rol van de andere sekse, of om een combinatie te maken van mannelijke en vrouwelijke facetten als ze dat zo aanvoelden. Dat dit niet steeds even zeer werd gewaardeerd, is een evidentie: elke stam was een aparte culturele eenheid en hield er dus een eigen geloof op na om dit gegeven te plaatsen. Maar ontkenning – bij ons in het land van ‘mannen komen van Mars en vrouwen van Venus’ zo algemeen – werd nergens opgetekend. Deze verschillende waardering verklaart wellicht waarom zoveel schrijvers het fenomeen als Noord-Amerikaans invullen: het lijkt erop dat dit in Zuid-Amerika vaak veel minder werd aanvaard en dus minder ruimte kreeg – ook al kunnen we hier weinig vaste uitspraken over doen, aangezien de Zuid-Amerikaanse culturen met harde hand door Spanjaarden werden gekerstend en er vermoedens zijn van geschiedenisvervalsing.

Als we zeggen ‘mannen in vrouwenrollen’ en ‘vrouwen in mannenrollen’, dan moeten we daarbij al snel denken aan onze beelden over homoseksualiteit, travestie en transseksualiteit. We doen er echter goed aan hierover zeer voorzichtig te zijn: er is een enorme diversiteit opgetekend. Er waren homoseksuele, biseksuele en heteroseksuele two-spirits. Er waren two-spirits die de andere sekse imiteerden, er waren er die aan cross-dressing deden, maar er waren er ook die sociaal van genderrol ruilden zonder hierbij aan imitatie te doen, of die een mengeling maakten van beide of die compleet buiten de veronderstellingen van hun genderrol gingen leven.

Een stam waarin de two-spirit hoog in aanzien stond, waren de Navajo. Ik haal ze aan als case study om in beelden om te zetten hoe een cultuur er zou kunnen uitzien waarin gendervariatie niet als iets negatiefs wordt gezien (zoals bij ons), maar waar het eerder een plaats krijgt binnen de spiritualiteit.

Bij de Navajo, die oorspronkelijk een matrilocale (het huis is van de vrouw) en matrilineaire (afstamming is via de vrouw) cultuur hadden, werd de ‘two-spirit’ nadleehe geheten. Er werd onderscheid gemaakt tussen ‘echte’ en ‘niet zo echte’ nadleehe. Een échte nadleehe zouden wij omschrijven als iemand geboren met een intersekse conditie, dus iemand geboren met ambigue genitalia. Bij ons worden deze mensen al snel door chirurgie ‘genormaliseerd’, bij de Navajo kregen ze als dubbelwezens een plaats. Een ‘niet zo echte’ nadleehe zouden wij zien als een transgender: lichamelijk man of vrouw, maar qua zielsessentie een mengeling van beide, of behorend tot het andere geslacht. De Navajo lieten hun kinderen eerst kind zijn, vooraleer ze in hun latere levens werden geïnitieerd in de genderrollen van hun sekse. Kinderen die door andere interesses of door dromen aangaven dat ze zich eerder anders inschatten, kregen de kans om zelf te kiezen waartoe ze werden geïnitieerd.

Dit was mogelijk omdat de Navajo het ganse universum inschatten als een mengeling van mannelijk en vrouwelijk: elk ding en elk organisme had een dubbele essentie, waarvan er één zich manifesteerde in de fysieke wereld, en er één als ‘hogere identiteit’ in de geestenwereld verbleef. Soms manifesteerden beide essenties zich echter samen, en dit waren dan de nadleehe. De Navajo zagen dit als een teken van goed geluk. Ze vervulden vaak zowel mannelijke als vrouwelijke rollen, en werden ingeroepen als bemiddelaars tussen mannen en vrouwen. Vaak hadden nadleehe een rol in ambachten of in spiritualiteit. Ze konden zich kleden als mannen, vrouwen, beide, of geen van beide.

De vraag is nu: hoe kon dit gegeven bestaan in Amerika, waar dit compleet ontbrak bij ons? Het is moeilijk om hier uitspraken over te doen zonder te vervallen in wishful thinking. Mijn vermoeden is echter dat de indianen – die lang geïsoleerd hebben geleefd van Euraziatische culturele invloeden – niet de culturele evolutie hebben meegemaakt waarbij bij ons doorheen zeker drieduizend jaar godinnencultussen werden verdrongen en mannelijkheid boven vrouwelijkheid geijkt. Zonder zorgvuldiger onderzoek kan ik niet hardmaken, enkel veronderstellen, hoe we er wellicht verkeerd aan doen om in de man-vrouwcultuur van Noord-Amerikaanse indianen een spiegelbeeld te zoeken van het onze - wellicht waren heersende beelden over mannelijkheid of vrouwelijkheid minder strikt dan bij ons.

Los van alles: als we ervan uitgaan dat mensen overal vanuit een gelijkaardige essentie geboren worden (een geloof in de gelijkheid van rassen) en dat culturen door de mens gevormd zijn, is het verbluffend opvallend hoe onder een Euraziatisch androcentrisme een dergelijk open genderregime zoals bij de indianen, tot op vandaag niet heeft kunnen bestaan. Méér nog: in de 19e eeuw, van waaruit het overheersende beeld over de prairie-indiaan stamt, heerste in Europa een nationalistisch discours dat de man kracht en autonomie toeschreef, en een rol als kostwinner en soldaat, en de vrouw zorgzaamheid en liefde, en een rol als huisvrouw en moeder. Tot op vandaag heersen deze veronderstellingen over mannelijke en vrouwelijke essenties op basis van geslacht bij ons nog steeds, ook al bewijzen geëmancipeerde vrouwen vandaag dagelijks dat een carrière of een hogere studie hun vrouwelijkheid niet aantast. Vandaag leren vrije vrouwen ons dat de genitalia geen invloed hebben op de kracht van het individu, en dat genderidentiteit ook geen zaak is van tegengestelden – niks zegt dat een zorgzame moeder niet even goed een harde onderhandelaarster kan zijn in de zakenwereld bijvoorbeeld.

Vrouwen waren zich in de 19e eeuw zeer goed bewust van hun ondergeschikte positie en doorheen twee feministische golven zijn ze er bij ons in geslaagd om veel van de veronderstellingen over de grenzen van de vrouwelijkheid af te breken. De huidige jonge vrouw plukt daar vandaag de vruchten van, onbewust, als ze bijvoorbeeld dagelijks de broek uit haar kleerkast plukt waar haar bedovergrootmoeder voor vocht. Dit gegeven gaat even goed op voor de man, maar zover zijn we nog niet om cultureel toe te geven. Vanuit de machtspositie van de eerste sekse heeft de man zich veel minder gemakkelijk iets kunnen voorstellen van de grenzen van zijn genderrol. Waar de vrouw is getransformeerd en toch vrouw is gebleven, kunnen we bijvoorbeeld een rechte lijn trekken van een negentiende naar een eenentwintigste eeuws kostuum als toonbeeld van mannelijkheid. Het blijft voor de meeste mannen een krampachtig bewijzen doorheen 'mannelijke cues' dat hij echt man is, waar de two-spirit bewijst dat niet het geslacht, maar wel de ziel, de identiteit bepaalt - zowel voor mannen, als voor vrouwen, als voor iedereen daartussen.

Maarten “Tiresias” Van Hove
Tiresias
 
Berichten: 106
Geregistreerd: za 19 aug , 2006 10:13

Berichtdoor Shayenne » do 28 feb , 2008 18:54

Lees ook het boek van Sabine Lang: "Two-Spirit People", University of Illinois Press 1997. ISBN 0252066456
of kijk op http://www.coreymondello.com/Berdache.html
Het trieste is dat de 2-Spiritpeople of Berdache én door eigen volk én door de blanke gemeenschap niet worden geaccepteerd.
Er zijn slechts nog een paar stammen met 2-spiritpeople over. Het is een uitstervend "ras", de meesten zichzelf zo noemenden zijn meer transsexueel of travestiet zonder de spirituele inheritance die noodzakelijk is.
Overigens ook van de "Bissu's uit Indonesië gehoord? Het z.g. 4e en/of 5e geslacht? Die bestaan ook nog steeds, maar ook daar wordt het aantal kleiner en kleiner.

Shayenne.
Shayenne
 
Berichten: 44
Geregistreerd: zo 19 nov , 2006 17:08

Berichtdoor Shayenne » wo 05 maart , 2008 14:38

Laatste nieuws uit Navajo-land: de laatste Berdache, genaamd HastAAn Clah is volgens hen die het weten kunnen gestorven rondom 1930. Hij was de laatste die nog de BegochAdAAn-ceremonies kende en uitvoerde.
Helaas deze unieke groep mensen is dus uitgestorven.

Shayenne.
Shayenne
 
Berichten: 44
Geregistreerd: zo 19 nov , 2006 17:08


Keer terug naar Amerika



Wie is er online

Gebruikers op dit forum: Geen geregistreerde gebruikers. en 1 gast

cron