nissaba

Joseph Campbell is (was) een wereldberoemde mytholoog wiens levenswerk was dat hij uit de vergelijkende mythologie destilleerde dat de (levens)weg van de mens de reis van de held is. En, eerlijk sieerlijk, er zit iets in. In talloze mythologien over de hele wereld hebben heel veel mythen hetzelfde patroon:
1. ert is een onrecht in een samenleving
2. op de aspirant-held wordt een sterk appel gedaan daar iets aan te doen
3. hij heeft daar geen zin in en trekt zich terug
4. het appel wordt heviger en hij begint aan de tocht/ de reis
5. hij moet vele moeilijkheden overwinnen (monsters, kwaad verslaan enz)
6. hij raakt meestal gewond / vaak twijfelt hij ook
7. toch vecht hij door en haalt het doel (altijd iets tot een gemeenschappelijk heil)
8. hij keert terug naar zijn afkomst, maar is rijper en milder qua levenservaring - de gemeenschap profiteert van zijn rijpheid en wijsheid en ook van het kwaad dat hij overwonnen heeft men geen last meer
9. hij krijgt een beloning (al dan niet spiritueel)

Deze reis staat symbool voor de levensreis.

Nu heeft Campbell ook gezegd dat mythologie verhalen zijn, geschreven door mannen, voor mannen, in een mannenwereld. Daar kan ik het ook mee eens zijn. Maar dan hebben we een probleempje met zijn eigen uitvinding. Is de reis van de held dan niet een typisch mannelijk idee? Avontuur, strijd, de wereld ingaan, de eenzame held, geweld gebruiken, enz enz.

Dus ik ben op zoek geweest naar de vraag of er een vrouwelijke 'reis' kan zijn. Als de wereldgeschiedenis nu eens hoofdzakelijk een vrouwelijke was geweest, wat was dan het centrale thema in de mythologie geweest?

Ik kom dan uit op de dans. De oerdans, maar ook alle andere dansen. Mannen zoeken het avontuur, vrouwen dansen. Overal zie je vrouwen dansen in mythes. Samen of alleen. In dans emotie uitdrukken, elkaar vinden en vasthouden, op elkaar afstemmen, mooi zijn en plezier hebben met elkaar, (aan)bidden en smeken, uitdagen, haten, in trance raken, erotiek, treuren, enz enz. De kring ipv de lijn.

Dat zou ook de oorsprong van het labyrinth verklaren: de dans.

En er zijn vele verklaringen waarom de slang het symbool voor de vrouw is. Maar zou het bewegingspatroon van de slang (lijkend op een dans) niet ook een symboolgever kunnen zijn?


Graag commentaar van anderen hierop. Wie heeft voorbeelden?

Ik heb ooit de morfologie van het toversprookje van Vladimir Propp gelezen, dat gaat over dit onderwerp, en vroeg me toen hetzelfde af. Volgens mij zijn die vrouwelijke reizen er in sprookjes wel degelijk. Het is het beste zichtbaar in Sneeuwwitje. Daarin is de hoofdpersoon een meisje, en de reis die zij aflegt is wat de structuur en elementen betreft precies hetzelfde als de reis van de mannelijke held, alleen de opdrachten zijn anders, natuurlijk omdat de functie van de vrouw bij het einddoel (het huwelijk) anders is.

Ik zie ze niet per se dansen, hoewel Assepoester en De rode schoentjes natuurlijk danssprookjes zijn. De rode schoentjes valt trouwens een beetje uit de toon, omdat de hoofdpersoon 'deugdzaamheid' mist, een van de belangrijkste eigenschappen van de vrouwelijke heldinnen.

Als je eenmaal goed door hebt hoe die motieven in elkaar steken, kun je het ook doortrekken naar de mythologie, bijvoorbeeld in de 'reis' die Demeter aflegt op zoek naar haar ontvoerde dochter.

Nu heeft Campbell ook gezegd dat mythologie verhalen zijn, geschreven door mannen, voor mannen, in een mannenwereld.

Ik wil dat toch nuanceren. Het soort reizen van de mannelijke held uit de mythen die wij kennen zijn vooral patriarchale mythen, waarin geweld wordt verheerlijkt. Je moet dat volgens mij niet zomaar stellen tegenover 'het vrouwelijke'. Zelf zou ik het stellen tegenover het 'niet-patriarchale'. Volgens mij zou een kenmerk van een 'niet-patriarchale' reis gewoon zijn dat er minder machtsvertoon en concurrerende strijd te zien was, maar dat meer de nadruk zou worden gelegd op de andere zaken die in ons leven van belang zijn. Zoals in het gemiddelde boek of de gemiddelde film van deze tijd die geen 'jongensroman' zijn.

Als je kijkt naar de ouste mythen die via teksten aan ons zijn overgeleverd, kom je bij de reizen die Inanna en Ishtar naar de onderwereld maakten. Je kan dat op allerlei manieren verklaren. Het is vaak verklaard als cyclische natuurmythe, maar ook wel als een beeld van een sjamanistische reis. Het is jammer dat we niet nog oudere verhalen kennen. In de geschiedenis van Inanna is wel een motief dat haar geliefde Dumuzi de macht overnam tijdens haar afwezigheid (reis), maar zij verdrijft hem voor straf naar de onderwereld. Dat klinkt niet heel patriarchaal, misschien is het wel een overgangstijd. Maar dat is helaas moeilijk na te gaan.

Het zou wel interessant zijn om na te gaan of binnen matriarchale samenlevingen verhalen zijn overgeleverd waarin zulke reizen een rol spelen. Die bestaan trouwens ook wel, misschien zijn de verhalen over de indiaanse spinnevrouw wel een voorbeeld, maar die ken ik niet zo goed. Het gaat natuurlijk wel vaak over het weven van een web, ook te associëren met een levensweb. Dat staat dan wel in een groter verband, waarbij ook het ontstaan van de wereld een rol speelt.