Forum godinnen en beeldvorming
 weblog | godinnen | forum home ||

Hobbes en de politieke filosofie

Archeologie, geschiedenis, ethiek, filosofie, maatschappelijke discussies, patriarchaat en matriarchaat enz.

Hobbes en de politieke filosofie

Berichtdoor willy » ma 12 feb , 2007 19:08

Hobbes en de politieke filosofie

De Renaissance, de Reformatie, het ontstaan van nationale staten en de economische expansie die gepaard ging met de ontdekking van nieuwe continenten, deden in de zeventiende eeuw op het gebied van de politieke filosofie problemen ontstaan die dringend om een oplossing vroegen. Het individu, zelf bewust geworden door de Renaissance en de nadruk op het persoonlijke geweten in de Reformatie, verlangde vrijheid van meningsuiting en bescherming tegen de groeiende staatsmacht.

Anderzijds hadden absolute vorsten behoefte aan een rechtvaardiging van hun heerschappij, nu de theologische legitimatie ervan problematisch was geworden. De economische middenklasse ten slotte, wier op handel en bezit gebaseerde macht een steeds; grotere rol ging spelen in het staatsbestel, streefde eveneens naar erkenning en bescherming van haar positie.

Aanvankelijk maakten politieke filosofen gebruik van de traditionele denkmiddelen van het natuurrecht en het sociaal contract om aan deze uiteenlopende legitimatiebehoeften te voldoen.

De notie van een natuurrecht is een van de meest elastische begrippen uit de geschiedenis van het denken gebleken. Zolang de ‘natuur’ van de mens als een aristotelische ‘entelechie’ (zoals alles streeft bij Aristoteles ook de menselijke natuur naar voltooiing) werd gedacht, kon men het natuurrecht opvatten als een geheel van normen die inherent zijn aan de mens zoals hij is en die daarom hoger staan of fundamenteler zijn dan het positieve recht, het door de staat ingestelde recht. De wetenschappelijke revolutie, met haar nadruk op mechanische verklaring, deed echter een kloof ontstaan tussen de natuur zoals die in feite is en de waarden die mensen nastreven. Doordat dit onderscheid steeds verder werd aangescherpt, waren natuurrechtstheoretici tenslotte genoopt ofwel bepaalde feitelijke karakteristieken van mensen, zoals macht, ‘natuurrecht’ te noemen (Hobbes, Spinoza), ofwel het natuurrecht te identificeren met bepaalde idealen die alle mensen worden geacht na te streven (vergelijk de doctrine van de mensenrechten).

De vader van het moderne natuurrechtsdenken is de Nederlander Hugo de Groot (1583-1645), die de notie van een natuurrecht verregaand ontdeed van de middeleeuwse theologische connotaties.
Contracttheorieën gaan ervan uit dat mensen aanvankelijk leefden in een oertoestand zonder positief recht of politieke organisatie. Sommigen, zoals Hobbes, stellen zich deze toestand voor als hel; anderen, zoals Rousseau, als een verloren paradijs. In deze toestand sluiten mensen dan een contract, waarbij ze hun natuurlijke rechten geheel of gedeeltelijk overdragen aan een staatsorganisatie. De kerngedachte van de contracttheorieën is dus dat het volk, en niet bijvoorbeeld God, de bron is van het staatsgezag.

Hobbes ontwikkelde de meest consequente materialistische wijsbegeerte van de zeventiende eeuw. Hij wil de staat begrijpen volgens de methode die Galilei in de natuurwetenschap hanteerde, als opgebouwd uit de kleinste samenstellende elementen ervan. Dit zijn de burgers. De contracttheorie, die het middel hiertoe is, staat bij Hobbes dus in het teken van een navolging van de natuurwetenschappelijke methode.

Omdat Hobbes leefde ten tijde van de Engelse burgeroorlogen, was hij geneigd zich de natuurtoestand van de mens als een oorlogstoestand voor te stellen. Volgens Hobbes is de mens een egoïstisch wezen dat slechts zijn eigen voordeel najaagt. Hij streeft naar zelfbehoud, een ‘natuurrecht’ volgens Hobbes, maar hij wordt in de natuurtoestand, waarin ‘de mens voor de mens een wolf is’, voortdurend door andere mensen bedreigd. Daarom wil hij ontsnappen uit deze natuurtoestand, wat mogelijk is door een contract met zijn medemensen te sluiten. Bij dit contract draagt een ieder zijn natuurlijke rechten en macht over aan een heerser, aan wie nu onvoorwaardelijke gehoorzaamheid verschuldigd is. De heerser heeft daartegenover de verplichting te regeren en de orde te handhaven. Zolang de staatsmacht deze verplichting nakomt, heeft het individu geen rechten tegenover de staat.

Hobbes ondergraaft in feite de natuurrechtsleer door te betogen dat recht zonder sanctie niets dan loze woorden is. Hij erkent geen menselijke samenleving buiten de staat : de mensen in de natuurtoestand zijn als atomen zonder cohesie. De staat is absoluut en het staatshoofd is tevens het hoofd van de Kerk. Hobbes’ politieke filosofie is daarmee absolutistisch, individualistisch en utilitair, terwijl ze geheel is losgemaakt van het theologisch denken.

Biografie
Thomas Hobbes (1588-1679) werd te vroeg geboren, nadat zijn moeder het bericht had vernomen van de nadering van de Spaanse armada. Later zag Hobbes dit feit als zinnebeeld van zijn overtuiging dat vrees voor de dood en behoefte aan veiligheid de grondslag vormen van de beschaving en de staat. Na zijn opleiding in Magdalen Hall in Oxford werd hij huisleraar van de zoon van William Cavendish, de tweede graaf van Devonshire, waardoor hij in contact kwam met invloedrijke personen en kon reizen naar het vasteland. In 1628 publiceerde hij zijn eerste werk, een vertaling van de Geschiedenis van de Peloponnesische oorlog van Thucydides, met het oogmerk Engeland te waarschuwen voor de gevaren van de democratie.

Verscheidene bezoeken aan Frankrijk en een reis naar Italië om Galilei te ontmoeten leerden Hobbes dat de scholastieke filosofie had afgedaan. Hij werd gegrepen door de geometrische methode en de corpusculaire visie op de natuur. In zijn eerste wijsgerige werk, de Little Treatise, schetste hij een corpusculaire theorie van de gewaarwording. Voorts kreeg hij de inval zijn visie op staat en politiek te bewijzen volgens de geometrische methode van de nieuwe natuurwetenschap vanuit enkele axiomatische inzichten in de mechanistisch begrepen menselijke natuur. De Elements of Law (1640) bevatte een uitwerking van die gedachte, toegespitst op een bewijs van de noodzaak van een onverdeeld overheidsgezag. Het werk werd in twee delen gepubliceerd in 1650 : Human Nature en De corpore politico.

Afbeelding

Voorblad van het boek Leviathan van Thomas Hobbes door Abraham Bosse

Eind 1640 vluchtte Hobbes naar Parijs, waar hij tot 1651 zou verblijven. Hij schreef daar tegenwerpingen tegen de Meditationes van Descartes, publiceerde De cive (1642) en de Minute of First Draught of the Optiques. Hobbes is het meest beroemd geworden door zijn Leviathan uit 1651, twee jaar na de onthoofding van Karel I. Met dit boek koos hij partij in de discussie over de gewenste staatsvorm. Uitgaande van een beeld van de natuurtoestand van de mens, vol gevaren en doodsangst, en een listig toegepaste contracttheorie, pleitte hij voor een absoluut en onverdeeld centraal gezag.

Na zijn terugkeer in Engeland voerde Hobbes heftige polemieken over het probleem van vrijheid en determinisme met Bramhall, bisschop van Derry, en over zijn poging de cirkel te kwadrateren met Wallis, hoogleraar geometrie in Oxford. In 1655 verscheen De corpore, het eerste deel van een trilogie over de materiële natuur, de mens en de staat. Het tweede deel, De homine, werd gepubliceerd in 1657. Op grond van deze werken kan Hobbes, met Descartes, worden beschouwd als grondlegger van het moderne mechanistische wereldbeeld. Hobbes was echter radicaler dan zijn Franse concurrent. Hij trachtte alles, ook de menselijke geest, te verklaren op grond van een corpusculair model van de natuur.

Tot op hoge leeftijd behield Hobbes zijn vitaliteit. Hij speelde tennis tot zijn vijfenzeventigste en vertaalde, bij gebrek aan andere bezigheden, op vierentachtigjarige leeftijd de llias en de Odyssee van Homerus.

De verbeelding van het denken : Uitg. Contact – ISBN 90 254 00396

willy
 
Berichten: 1092
Geregistreerd: di 06 aug , 2002 10:01
Woonplaats: Brasschaat

Keer terug naar Wetenschap, filosofie en maatschappij



Wie is er online

Gebruikers op dit forum: Geen geregistreerde gebruikers. en 1 gast

cron