12 beroemde atheistische componisten
Geplaatst: vr 24 feb , 2006 12:14
Atheistische musici
Door Madalyn Murray O'Hair
Onderstaand stuk komt van de American Atheist Radio Series
Ik denk dat ik houd van muziek, van alle soorten, altijd, en op elk volume, meer dan de meesten. Maar ik merk dat deze liefde voor muziek wordt gedeeld door de atheisten die ik steeds overal ontmoet. Ze verzadigen zichzelf ermee. Veel van hen zijn musici, zowel amateur als met een opleiding.
En dus was ik opgetogen om hier in ons American Atheist Center een tijdschrift te ontvangen met de titel Humanist in Canada, met een onduidelijke datum, waarschijnlijk uit februari 1971.
Er vindt op het moment werkelijk een uitbarsting plaats van atheisme - humanisme - in alle landen ter wereld. En in andere landen ontdekken atheisten anderen waarover we eerder niets wisten.
In het nummer van de Humanist uit Canada dat hier voor me ligt is veel aandacht voor twaalf musici en veertien staatshoofden. Het tijdschrift geeft een voorbeschouwing van de lijst met de aantekening dat het amper honderd jaar geleden bijzonder moeilijk was te vermijden om te worden geclassificeerd als een of ander soort theist, en het werk zou niet kunnen worden gedaan als iemands werkelijke ideeën bekend zouden zijn.
Wie waren dan die mensen - in het bijzonder de musici?
Zou je aan Ludwig van Beethoven denken, geboren in 1770 en overleden in 1827? Deze grote musicus was grootgebracht als katholiek, maar verliet de kerk en nam Goethes pantheisme aan. Pantheisme, zoals jullie weten, is de doctrine die god gelijkstelt aan de natuurwetten en natuurkrachten. Hoewel Ludwig van Beethoven een katholieke mis componeerde (Missa Solemnis), die door een autoriteit werd beschreven als 'misschien de grootste verrichting van muzikale expressie die de kunst bezit,' bleef hij pantheist tot het einde. Het is pikant dat de muziekexpert die zijn mis op deze manier waardeert, Sir G. Macfarren, hem beschrijft als 'vrijdenker', dat wil zeggen een atheist - (in de Imper. Dict. of Univ. Biog.).
Beethovens belangrijkste biografen zijn helder over zijn denkbeelden over godsdienst. Toen hij stervende was, gaf hij toe aan de druk van zijn katholieke vrienden en liet een priester de sacramenten leiden, maar er wordt toegegeven dat toen de priester de kamer verliet Beethoven zei, met de Latijnse woorden van het antieke Romeinse theater: "Aplaudiseer, vrienden, de komedie is voorbij." Tijdens zijn meest geïnspireerde jaren had hij nauwelijks religieuze gevoelens. Toen Felix Moscheles eens op zijn manuscript schreeft: 'Met de hulp van God", schreef Beethoven: "Man, help jezelf."
Kijk verder eens naar Hector Berlioz, geboren in 1803, overleden in 1869, een Franse componist. Hij componeerde katholieke kerkmuziek, waaronder het beroemde Te Deum en de Dodenmis, en hij is inderdaad door de kerk binnengehaald als een van hun in de Katholieke Encyclopedie. Toch heeft Berlioz vaak in zijn brieven verklaard dat hij een atheist was. In G. K. Boults 'Leven van Berlioz' (1903) is op pagina 298 een brief gedrukt waarin hij, kort voor hij stierf, zei: 'Ik geloof niets.'
We gaan verder naar Alexander Cesar Leopold Bizet, geboren in 1838, overleden in 1875, gewoonlijk bekend als Georges Bizet, de componist van Carmen etc. Zijn vroege dood beëindigde een veelbelovende carrière. Zijn brieven, die na zijn dood werden gepubliceerd door L. Ganderax in 1908, zijn vol skepsis. In een brief zegt hij: 'Ik heb altijd de antieke heidenen met oneindig plezier gelezen, terwijl ik bij Christelijke schrijvers alleen maar systeem, egoisme, intolerantie en een volledig gebrek aan artistieke smaak waarneem. '
Dit zijn werkelijk de grootsten, want de volgende is Johannes Brahms, geboren in 1833, overleden in 1897, de beroemde Duitse componist. Aangezien hij het prachtige Duitse Requiem schreef voor de protestante kerk, gaan de meesten ervan uit dat hij een Christen was, maar hij was zelfs minder religieus dan Beethoven. Hij onthult in zijn brieven aan Hersogenberg (Brieven van J. Brahms: de correspondentie met Hersogenberg, Engelse vertaling 1909) dat hij een totale agnost was. De '4 ernste Gesänge' die hij het jaar voor zijn dood publiceerde, zijn door een criticus beschreven als 'zijn hoogste prestatie in het op een edele manier uiten van nobele gedachten.' Toch wordt door de tekst van het eerste lied het idee van persoonlijke onsterfelijkheid in feite verworpen en belachelijk gemaakt.
Maar wat te denken van Claude Achille Debussy, geboren in 1862 en overleden in 1918, de Franse componist? Hij ging naar het conservatorium van Parijs toen hij 11 was, en rond 1902 waren L'apres midi d'un faune en andere composities in de hele wereld bekend, en was hij uitgeroepen tot 'een van de belangrijkste musici van zijn generatie'. Hij was een van de 'neopaganisten' (zelfbenoemd) van die briljante periode, en zijn begrafenis was puur wereldlijk.
Ook moet natuurlijk Wolfgang Amadeus Mozart worden genoemd, geboren in 1756, overleden in 1791. Hij begon te componeren toen hij vijf was, en dirigeerde een mis van eigen hand op twaalfjarige leeftijd. Het volgende jaar maakte de paus hem Ridder in de Gouden Orde, en tien jaar lang was hij concertmeester voor de Aartsbisschop van Salzbury. Rond deze tijd begon hij zijn katholieke geloof te verliezen en raakte hij in problemen met de kerkautoriteiten. Hij sloot zich aan bij de vrijmetselaars, die door de kerk in de ban waren gedaan, en begon opera's te schrijven. Hoewel hij veel kerkmuziek schreef en in de Katholieke Encyclopedie wordt ingelijfd bij de katholieken, is hij volgens twee toonaangevende biografen zonder meer een niet-christen. Wilder geeft hiervoor overvloedig bewijs, en vertelt ons dat hij op zijn sterfbed weigerde een priester te laten komen, en toen zijn vrouw dit desondanks toch deed, werd de priester geweigerd, en hij werd zonder dienst in een algemeen armengraf begraven. Zijn beroemde Requiem was gecomponeerd voor graaf Walsegg, die Mozart betaalde maar zijn eigen naam op de compositie zette. Ulibichov, de tweede belangrijke biograaf, geeft nog meer bewijs dat Wolfgang Mozart de kerk heeft verlaten.
Waarom denk je dat deze geschiedenis wordt achtergehouden? Waarom weet niet iedereen dat deze mensen niet-theisten of a-theisten waren?
Zelfs de grote Italiaanse violist en componist Niccolo Paganini, geboren in 1782 en overleden in 1840, behoort tot de niet-theisten. Net zoals zovele onderscheiden vrijdenkers was hij vroegrijp, componeerde een sonate toen hij acht jaar was, en trad voor het eerst in het publiek op toen hij elf was. Hij werd de grootste violist van zijn tijd. Zijn belangrijkste biograaf, graaf Conestabili, die orthodox was, geeft toe dat Paganini 'religieuze onverschilligheid' praktiseerde, en beweert dat tot zijn spijt zijn held nooit de laatste sacramenten heeft ontvangen, noch een religieuze dienst tijdens zijn begrafenis. Hij stond algemeen bekend als 'atheist'.
Zou het kunnen dat alle groten bij ons horen? Want de volgende is Franz Peter Schubert, geboren in 1797, overleden in 1828, de Oostenrijkse componist. Hij schreef twee missen en een grote hoeveelheid andere katholieke muziek, maar net als Beethoven en Mozart was hij een skepticus. In zijn Dictionary of Music zegt Sir George Grove dat we in zijn leven 'geen spoor kunnen vinden van formele of dogmatische godsdienst'. Dat is in Volume IV, pagina 634. Hij citeert Schubert over credo's en kerken: 'Geen woord hiervan is waar.' Ook kunnen we Elly Ziese lezen in 'Schuberts dood'. Daar is genoteerd dat katholieke biografen zeggen dat de man die het prachtige Ave Maria schreef katholiek moet zijn geweest, 'ook al had hij geen uiterlijke binding met de kerk.' Je zou ook kunnen zeggen dat alle artiesten die de prachtige Venussen schilderen moeten hebben geloofd in de godin Venus. Misschien is het antwoord dat in die tijd alleen de religieuze kunst geaccepteerd was.
En natuurlijk is daar Robert Schumann, geboren in 1810 en overleden in 1856, de Duitse componist. Hij vertelt ons in zijn brieven dat hij het Christendom heeft verworpen in zijn jeugd, en zich aansloot bij Goethes pantheisme. Een groot voordeel van het systeem van Goethe in deze moeilijke periode, toen het skepticisme zichzelf nog ontwikkelde, was dat men vrij over god kon praten zonder hiermee veel te bedoelen. In elk geval sprak Goethe deze artiesten op een natuurlijke manier aan, en zowel Schumann als Beethoven hingen openlijk zijn doctrine aan.
Wat!! We hebben ook Richard Strauss. Ja, de Duitse componist, geboren in 1864, overleden in 1949. Hij speelde piano vanaf zijn vierde en begon op zijn zevende te componeren. Hij dirigeerde het Bayreuth Festival in 1894 en was Algemeen Muziek Directeur in Pruissen. Hij studeerde filosofie en drukte zijn vrijdenkersovertuigingen uit in het symfonische gedicht gebaseerd op het werk van Nietzsche, Also sprach Zarathustra, dat door de clerus boos werd verworpen, en in Till Eulenspiegels Lustige Streiche, dat is beschreven als 'een van de briljantste dramatische partituren ooit geschreven'.
Het inlijven van alleen al deze mannen zou een atheist bevredigen, maar er is ook Peter Iljitsj Tsaikovski, geboren in 1840, overleden in 1893, de beroemde Russische componist. Hij begon een rechtenstudie, maar verliet deze voor de muziek, en werd de grootste Russische componist, met liederen, cantata's, opera's en pianowerken. Uit zijn brieven, bewerkt door zijn broer, blijkt dat hij tot laat in zijn leven theist was, maar hij schijnt uiteindelijk atheist te zijn geworden na het lezen van brieven van Flaubert. 'Ik heb', zei hij, 'in dit boek verbluffende antwoorden op mijn vragen over god en religie gevonden.' (Zie Leven en Brieven, p. 688). Maar ik vraag me af wat de broer uit het boek wegliet toen hij vertelde dat Tsjaikovski bewusteloos was toen zijn broer een priester liet komen om hem in de dood te besmeuren met de sacramanenten.
De laatste is Wilhelm Richard Wagner, geboren in 1813, overleden in 1883, de grootste Duitse dramaschrijver en componist. Iedereen erkent dat hij een atheist en raciaal was voor hij deelnam aan de revolutie in 1848. Toen hij uiteindelijk Parsival componeerde in 1882, beschuldigde Nietzsche hem ervan te heulen met mysticisme, en het is duidelijk dat hij in een romantische en mystieke stemming was - maar alle experts geven toe dat hij nooit terugkeerde naar het christelijke geloof. Otto Hartwich zegt: 'Wagner... voelde weinig voor de speculaties over andere werelden van de dogmatische theologie, en helemaal niets voor de ethiek van de kerk - vandaar de bitterheid van Nietzsche, die dit het ergste kenmerk vond van het christendom.' Maar de Britse muziekcriticus Ernest Newman, die over Wagner schreef, herinnert ons eraan dat op vijftigjarige leeftijd al zijn belangrijkste werk was geschreven, in de tijd dat hij atheist was en zijn intellectueel krachten het sterktst.
Afij, ik heb lang muziek gestudeerd, ik was een soort pianist, en speelde piano gedurende de tijd dat ik op de universiteit zat. Ik volgde cursussen in muziekgeschiedens, het luisteren naar muziek en muziektheorie, en bestudeerde alle groten terwijl ik leerde hun composities te spelen. Stel je voor! Al die tijd werd zelfs niet gefluisterd dat dit atheisten waren. Al die tijd dacht ik dat ik de enige atheist in de wereld was, en ik probeerde iemand te vinden die iets had uitgedrukt over atheisme, en soms, terwijl ik urenlang piano zat te spelen en me eenzaam voelde met mijn ideeën, speelde ik composities van atheisten, van Beethoven, Berlioz, Bizet, Brahms, Debussy, Mozart, Paganini, Schubert, Schumann, Strauss, Tsjaikovski en Wagner. Ik was helemaal niet alleen.
Soms vind ik dit niet erg eerlijk.
En daarom ben ik dubbel blij dat ik deze informatie kan doorgeven. Je bent niet alleen. Er zijn atheisten overal om je heen - overal - en er zijn in de geschiedenis altijd atheisten geweest. Er bestaat gewoon een complot van zwijgen rond hen, en ik wil dat die stilte wordt verbroken.