Forum godinnen en beeldvorming
 weblog | godinnen | forum home ||

Nobelprijs literatuur voor Doris Lessing

Is het feminisme nog nodig? Heeft het wel enige zin? Of zijn feministes verzuurde mannenhaters?
Spui je mening over het feminisme en de positie van vrouwen in de godsdiensten en in de maatschappij hier!

Nobelprijs literatuur voor Doris Lessing

Berichtdoor els » zo 14 okt , 2007 18:40

Ik heb zelf niet veel geduld of tijd meer voor literatuur, dus ik heb twee boeken van Doris Lessing gelezen, en ik ben ze weer helemaal vergeten helaas. Maar ik plak hier gewoon een commentaar uit de Trouw in, dat is in elk geval de moeite waard.

[url=http://www.trouw.nl/deverdieping/overigeartikelen/article818645.ece/Nobelprijs_literatuur_Tegen_de_hokjesgeest]http://www.trouw.nl/deverdieping/overigeartikelen/
article818645.ece/Nobelprijs_literatuur_Tegen_de_hokjesgeest[/url]

Doris Lessing is een verrassende winnaar van de Nobelprijs voor literatuur. En ook een licht teleurstellende. Ze heeft wel een indrukwekkend oeuvre op haar naam staan, maar dat is wisselend van kwaliteit. Als symbool voor de emancipatie van de vrouw verdient ze de prijs wél: dubbel en dwars.

Doris Lessing? Waarom niet Philip Roth, of Harry Mulisch, of als het toch een vrouw moet zijn, Hella Haasse? Het bericht dat Doris Lessing de Nobelprijs voor literatuur had gewonnen werd op de redactie van Trouw niet meteen met gejuich onthaald, zoals dat bij Coetzee wel het geval was.



Doris Lessing (87): Een leven lang ontworstelen. | FOTO OLIVER BERG, ANP Nu komt het natuurlijk vaker voor dat de laureaat Nederlanders weinig zegt, maar Doris Lessing is geen dark horse uit Syrië of een dichteres uit Polen. Ze is onze buurvrouw: een Engelse, en ze heeft een immens oeuvre op haar naam staan. Vanaf haar debuut ’The grass is singing’ uit 1950 tot dit jaar aan toe zijn er vrijwel elk jaar een of twee boeken van haar hand uitgekomen: romans, verhalen, essays, en een omvangrijke autobiografie in twee delen.

Kent niemand die dan? Jawel, ’The grass is singing’, over Lessings jeugd in Rhodesië, roept nog vage herinneringen op. Sommige vrouwen waren in de jaren zeventig onder de indruk geraakt van ’The golden notebook’ (1962), een soort bijbel van de vrouwenbeweging. Maar een enkeling had Lessing écht gevolgd .

Ik zou u niet vermoeien met de reacties van zo’n klein clubje mensen, als die niet zo typerend waren. Doris Lessing is, zeker in Engeland, een alom gerespecteerd schrijfster, maar dat ligt misschien nog meer aan haar levensloop en engagement, dan aan haar boeken, waarvan de kwaliteit ’behoorlijk wisselt’, aldus Trouw-recensente Monica Soeting: „Als ze een boodschap wil uitdragen wordt ze prekerig en soms zelfs zeurderig.” Je kunt dus makkelijk teleurgesteld raken door Lessing, terwijl ze je op andere momenten wel degelijk weet te raken en te boeien.

Die prekerigheid heeft alles te maken met Lessings eigen levensloop. Ze is geboren in Iran, op 22 oktober 1919, maar verhuist al snel met haar ouders naar Rhodesië (het huidige Zimbabwe). Daar hoopt haar vader fortuin te maken. Maar de pittoreske lap grond die hij heeft gekocht, blijkt veel te droog: een fortuin zit er niet in. Doris’ moeder probeert ondertussen de Britse normen en waarden hoog te houden: Doris moet een keurig meisje worden. En dat betekent rigide regels; eerst thuis, later op kostschool.

Doris breekt uit waar ze maar kan: eerst vlucht ze in de literatuur – Stendhal, Dostojevski, Dickens. Op haar vijftiende gaat ze er echt vandoor, doodsbang in de steriele wereld van blank Zuid-Afrika vast te lopen, of haar vrijheid in een huwelijk te verliezen. Ze neemt een baantje aan als verpleegster en begint met schrijven – en dat zal een leven lang haar weg naar de vrijheid blijven.

Met kolonialisme is Lessing dus al vroeg vertrouwd, en de rassenongelijkheid blijft ze in haar werk bestrijden, allereerst in haar verhalen uit de jaren vijftig en zestig, en in de roman ’The Grass is singing’, nog steeds een van haar beste boeken. Maar ook in later werk keert het thema Afrika steeds terug: in essays en reisverslagen en in ’Het huis van Julia’ uit 2002. Daarin belandt een groep jonge Afrikaanse studenten in Londen, onvoorbereid op de cultuurschok die hen te wachten staat. Bij hun terugkeer in Afrika weten ze helemaal niet meer waar ze bijhoren, noch wat ze met de hen toebedeelde macht in eigen land aanmoeten.

Toch ontkom je niet aan de indruk dat de man-vrouw-verhoudingen Lessing nóg vaker naar de schrijftafel hebben gedreven. Hevig verweert ze zich tegen een lot als huisvrouw. Voor de generatie van haar moeder, zegt ze later in een interview, was het of het leven na het krijgen van kinderen stopte. „De meesten raakten daar behoorlijk neurotisch van.”

Zelf doet ze, in haar bestseller ’The golden notebook’ en in haar autobiografie, uitgebreid verslag van de worstelingen van háár generatie vrouwen om zich te bevrijden van allerlei knellende banden, waaronder het huwelijk. Want de plotselinge kans op zelfstandigheid, in de jaren zestig, is natuurlijk óók bijzonder verwarrend. Dat vergde denkwerk.

Anna, uit ’The golden notebook’ houdt er wel vier verschillende notitieboekjes op na waarin ze haar gedachten en gevoelens minutieus optekent. Pas aan het einde van het boek is ze in staat al die verschillende vrouwelijke ’zelven’ te verenigen tot één persoon.

Sinds de vrouwenbeweging dit boek heeft ontdekt, geldt Lessing als een soort orakel, die over alle vrouwenzaken (plastische chirurgie, vrouwenbesnijdenis, you name it) wel het laatste woord zal weten te spreken. Maar die rol weigert Lessing consequent. Niet alleen miskennen haar fans, vindt zij, de destijds vrij revolutionaire vórm van het boek, ze miskennen vooral ook de wraakzucht en agressie die Anna en de haren óók bezitten. Die vrouwelijke agressie ervaart Lessing zelf al heel vroeg. Net bevallen van een zoon, moet ze zich de minachting van een kamergenote laten welgevallen, die zélf moeder is van twee dóchters: dat is toch de betere soort.

Veel later, in 2001 breekt ze zelfs een lans voor de man, want tegenwoordig kon zelfs „de stomste, slechtst-opgeleide en gemene vrouw vuilspuien over de aardigste vriendelijkste en intelligentste man zonder dat er iemand protesteerde.”

Het feminisme is trouwens niet de enige ideologie waar Doris Lessing al snel mee breekt Als piepjonge vrouw vindt ze een nieuw thuis in de Left Book Club, een groepje communisten die net als zijzelf ’alles lazen en het niet raar vonden als je van lezen hield’. Het is ook een beetje de tijdgeest. In haar autobiografie schrijft ze: „Ik was een communist geworden. Die simpele verklaring zal iedereen van een zekere leeftijd begrijpen.”

Met één van haar nieuwe kameraden, Gottfried Lessing, trouwt ze, want ’in die tijd kon je nog niet samen gaan wonen’ en ze krijgt een zoon. Maar na de oorlog verliest de jonge communiste zowel het geloof in haar huwelijk als in de revolutie. Ze scheidt en stapt uit de partij. Overigens, schrijft ze in haar autobiografie, had ze daar tot in de jaren zestig nog wroeging over, pas daarna voelde ze zich vrij.

Haar vertrouwen in een betere wereld op déze aarde maakt in de jaren zestig plaats voor kritiek op links én rechts. Ze krijgt bovendien belangstelling voor het mystieke en esoterische. Beïnvloed door Soefi Idris Shah, gelooft ze dat mensen zich zouden kunnen bevrijden – vrijheid alweer! – als ze zouden begrijpen hoe hun eigen lot samenhing met dat van de maatschappij.

Dat idee was best te verenigen met de door haar bewonderde negentiende-eeuwse roman. Maar Lessing zoekt het, mede, in kosmische fantasieën, zoals ’Memoirs of a survivor’ (1974), en het latere ’Dann en Mara’ (1999). Dat boek speelt zich af in het Afrika van de verre toekomst: lang nadat Europa door domme hebzucht (kappen, vissen en dergelijke) totaal verwoest is. Overigens is het in dat toekomstige Afrika ook niet allemaal koek en ei.

Datzelfde lijkt het geval in Lessings recentste boek, dat nog niet in het Nederlands vertaald is. ’The Cleft’ is is pure science-fiction. Het verplaatst ons naar een wereld van louter vrouwen, maar geen al te fijne. De dames gedragen zich uiterst sloom: ze zijn te snel tevreden en daardoor zijn ze in de prehistorie blijven steken. Dan dringt een groep mannen hun indolente wereldje binnen. En die kerels zijn van een heel ander slag: avontuurlijk, energiek.

Toen deze fantasie afgelopen lente uitkwam had de 87-jarige dame wel wat uit te leggen, vooral aan haar feministische achterban. Haar commentaar was prikkelend: „Daar zijn mannen voor, het y-chromosoom is er om de boel een beetje op te peppen.”

De Nobelprijs heeft vaak een politiek kantje. Schrijvers die iets góeds gedaan hebben: groepen verzoend of aandacht gevraagd voor gediscrimineerde volkeren of seksen doen het nét iets beter dan auteurs die zich van de wereld afkeren.

Doris Lessing heeft zich een leven lang verzet tegen hokjesdenken. Ze heeft bovendien een ambitieuze poging gedaan om het ouderwetse ’moralisme’ van schrijvers als Dickens en Dostojevski in een twintigste-eeuwse mal te gieten. Maar wie haar romans terugleest moet toch constateren dat ze de frisheid van hun negentiende-eeuwse voorgangers nu al niet meer evenaren. Lang niet.

In een ander, maar minder literair opzicht, is deze toekenning wel te begrijpen. Doris Lessings léven is exemplarisch voor de emancipatie die vrouwen na de oorlog hebben doorgemaakt: van de ontworsteling aan huwelijk en ’de man’, tot de botsing met de hokjesgeest van het feminisme zelf. Haar boeken leggen van die sprongen voorwaarts in extenso rekenschap af. Dat verdient natuurlijk wel erkenning.

Maar de indruk blijft, dat Lessings emancipatoire kwaliteiten zwaarder hebben gewogen dan haar literaire.


Afbeelding
els
Beheerder
 
Berichten: 3134
Geregistreerd: zo 14 jul , 2002 22:08
Woonplaats: Amsterdam

Berichtdoor els » zo 14 okt , 2007 19:03

Heel leuk stuk, maar hierbij alleen wat commentaar over iets wat mij stoort.

Datzelfde lijkt het geval in Lessings recentste boek, dat nog niet in het Nederlands vertaald is. ’The Cleft’ is is pure science-fiction. Het verplaatst ons naar een wereld van louter vrouwen, maar geen al te fijne. De dames gedragen zich uiterst sloom: ze zijn te snel tevreden en daardoor zijn ze in de prehistorie blijven steken. Dan dringt een groep mannen hun indolente wereldje binnen. En die kerels zijn van een heel ander slag: avontuurlijk, energiek.


Ik vind dat niet alleen onfeministisch, maar ook onwaar. Je kan heel wat speculeren over vrouwenculturen, maar niet dat vrouwen oncreatief of ongeïnteresseerd en lui zijn en daardoor in de prehistorie blijven steken. Ik zou zelfs zeggen dat het andersom is, dat vrouwen zoeken naar middelen om vooruit te komen en het leven makkelijker te maken.

Wat wel zo is, is dat vrouwen wat voorzichtiger en bedachtzamer zijn dan mannen. Ze schatten de situatie vaak beter in en nemen daardoor geen roekeloze beslissingen zoals mannen vaak doen. Dat geeft er natuurlijk wel vaart aan, maar geen vaart die je beslist nodig hebt.

De inbreng van vrouwen in de ontwikkeling van de beschaving is al zo totaal miskend en genegeerd, het stoort me echt dat een feministe daar nog een schepje bovenop doet met zo'n 'patriarchaal' vooroordeel.

Als je echt iets mogelijk negatiefs wil zeggen over een vrouwenmaatschappij, dan heb ik nog wel een andere suggestie. Ik zie een zwart-witcultuur voor me vol vooroordelen, een hiërarchie waar de oudere vrouwen de jongere aan het werk zetten, waar taken en plichtvervulling belangrijker zijn dan plezier in je werk, waar individualisme en zelfontplooiing ondergeschikt zijn aan het collectief en waar agressief gedrag bepaald niet is uitgebannen.

Stammenoorlogen en bevrijdingsrevoluties zullen in de vrouwenwereld niet onbekend zijn.

Het voornaamste dat in zo'n maatschappij ontbreekt is dat vrouwen niet zo op het ziekmakende af lopen te dwepen met mannen, en hun narcisme voortdurend voeden.

Godsdienst komt er misschien niet voor, maar bijgeloof en het leggen van magische, irrationele verbanden zijn niet opeens verdwenen.

Ik wil nog steeds wel eens het bewijs zien dat mannen de discriminatie en de vooroordelen hebben uitgevonden, en dat testosteron het agressiehormoon is. Vrouwen kunnen er ook wat van, het is soms om moedeloos van te worden.
els
Beheerder
 
Berichten: 3134
Geregistreerd: zo 14 jul , 2002 22:08
Woonplaats: Amsterdam


Keer terug naar feminisme



Wie is er online

Gebruikers op dit forum: Geen geregistreerde gebruikers. en 9 gasten

cron