Vader
Etymologisch woordenboek van De Vries en De Tollenaere
middelnederlands vader, vgl. oudnederfrankisch fader, oudsaksisch gotisch fadar, oudfries, feder, oud-engels fæder (nieuw-engels father). Oudhoogduits fatar (nieuwhoogduits vater), oudnoors faðir. Beantwoordend aan latijn pater, grieks patèr, oud-indisch pitár, oud-iers athir, armeens hair. Verdere verbindingen blijven onzeker. Het woord duidt in oorsprong geen biologisch begrip aan (latijn parens, genitor), maar een juridisch als 'familiehoofd'.
Toch is het typisch dat het geen biologisch begrip is maar juridisch, gegeven de andere verwantschap die altijd over dit woord wordt gegeven. Bijvoorbeeld: het woord komt voor in de godennaam Jupiter, dat iets zou betekenen als 'god de vader' of 'hemelvader'. Het eerste deel Ju is dan verwant aan andere godennamen zoals Zeus of het Sanskriet Dyaus, van Dyaus Pitar. Dat zou dus zeggen dat deze 'vadergoden' geen 'biologische vader' van de goden waren, maar juridische? Hoe komt zo'n term dan zo verspreid in een godennaam? Of klopt deze afleiding niet?
Verder wordt de naam Petrus met dit 'piter' van Jupiter in verband gebracht. Petrus zou dus een christelijke omwerking van deze oude Romeinse god zijn, reden dat hij het in het Vaticaan zo hoog heeft geschopt, tot sleuteldrager en bewaker van de hemelpoort. Verder zou zijn naam 'rots' betekenen, en hiermee wordt hij ook wel geassocieerd met de Romeinse hermen, fallische wegwijzerpaaltjes dus. 'Fallisch' doet mij ook eerder denken aan biologisch dan aan juridisch. Dus: of er klopt iets niet met de etymologie van een van beide, of er ontbreekt nog iets aan het plaatje.
Engels etymologieboek
father
O.E. fæder, from P.Gmc. *fader (cf. O.N. faðir, Ger. vater), from PIE *p@ter (cf. Skt. pitar-, Gk. pater, L. pater, O.Pers. pita, O.Ir. athir "father"), presumably from baby-speak sound like pa. The classic example of Grimm's Law, where PIE "p-" becomes Gmc. "f-." Spelling with -th- (16c.) reflects widespread phonetic shift in M.E. that turned -der to -ther in many words; spelling caught up to pronunciation in 1500s burden, murder.
Dat 'babytaal' of 'brabbeltaal' strijkt mij ongelooflijk tegen de haren. Zeg maar gewoon 'brabbeltaal', dan hoeven we geen verklaring meer te vinden voor de familiewoorden in alle talen, want babies brabbelen in alle talen hetzelfde. Pffft.
Wel is het zo dat woorden als 'papa' veel wijder verspreid zijn dan 'vader', buiten het Indo-Europees. Je komt overal woorden tegen als baba, of babu, en hiermee wordt vaak een vader bedoeld, maar ook wel een voedster of verzorgster, een specifiek vrouwelijke figuur dus. Dit woord moet ook maar eens aan de orde komen.
Hier een artikeltje op Wikipedia, over Dyaus Pita.
Er staat ondermeer dat Dyaus Pita in de vedische godsdienst de Hemelvader is, de echtgenoot van Prthivi en vader van Agni en Indra. Zijn oorsprong kan worden herleid tot de Indo-Europese hemelgod Dyeys, die als Zeus voorkomt in de Griekse mythologie, als Jupiter (van Latijn Iove-pater) bij de Romeinen, Div in de Slavische mythologie en Tyr in de Noorse mythologie.
Hier nog een artikel over de Indo-Europese herkomst van deze godheid:
Nor is there any reason to believe that the Indo-Europeans practiced a religion that was more male-dominated, patriarchal, or promoted male gods at the expense of goddesses. It is in fact true that a male sky father, whose name has been reconstructed as *dyeus-ph2têr, and who appears in Greek mythology as Zeus, in Roman mythology as Jupiter, in Norse mythology as Tyr, and in Hinduism as Dyaus Pita, seems to have been shared and inherited from a common stock of Indo-European mythology. Each of these names is cognate to the others.