nissaba

Sandraudiga. Ook Sandraudigr. Nederland. Naamgevende godin van Zundert of Zandrode. Haar naam probeert men wel te vertalen als 'zandgodin' of 'rood zand'. Maar er is verder niets over haar bekend, zodat daar moeilijk iets over te zeggen is.
In het jaar 1812 is een aan haar gewijde Romeinse wijsteen gevonden bij Rijsbergen.

De Bataven aanbaden ook veel godinnen. In het Rijngebied van Nijmegen tot Keulen werden de zogenaamde Matronen vereerd. Dit waren groepen van doorgaans drie godinnen, wiens funkties varieerden van genezen tot rechtspraak en hulp bij oorlogsvoering. Er zijn overeenkomsten met de Nornen, de Germaanse lotsgodinnen, aan te wijzen. De Matronen cultus was ongemeen populair, en werd door Germaanse legionairs in het Romeinse rijk geïntroduceerd.

De drie-eenheid van godinnen werd later vervangen door Tiwaz, Wodan en Donar. Tijdens de kerstening bleek de verering zo diepgeworteld te zijn, dat ze niet uit te roeien was. Vandaar dat we nu gekerstende varianten als "vader, zoon en heilige geest" en "geloof, hoop en liefde" kennen. Enkele voorbeelden van Bataafse godinnen zijn: Vagdavercustis, Exomna, Isecaeneuga, Hurstrge en Hludana / Hel. Hel, de godin van de onderwereld, wordt in verband gebracht met de plaatsnaam Elst. Op een inscriptie in Wijk bij Duurstede is de naam van Haeva aangetroffen. Vermoed wordt dat het hier gaat om de vrouw van Donar.
Naast godinnen stonden ook zieneressen in hoog aanzien. De bekendste is Veleda, die samen met de Bataafse hoofdman Julius Civilis de hoofdrol speelde tijdens hun opstand tegen de Romeinen in het jaar 69. De Bataven vereerden Veleda als een godin. In het jaar 77 werd ze gevangengenomen en afgevoerd door de Romeinen.

Naam: altaar van Sandraudiga

Trefwoord: Noord-Brabant (location)
Zundert (location)
Rijsbergen (location)
Groot Zundert (vindplaats) (location)

Verv. jaar: 1/300

Bron: shelfMark: GZ [altaar] (romeins [Rijksmuseum van Oudheden, Leiden])

Copyright: Rijksmuseum van Oudheden, Leiden

Object: image
afmetingen: hoogte: 142 cm; breedte: 81 cm; diepte: 40 cm

Dit altaar is maar liefst 1,40 meter hoog. Het verkeert in een goede staat. De zijkanten zijn versierd met mooi uitgevoerde reliëfs van hoorns des overvloeds (''cornucopiae''), rijkelijk gevuld met vruchten. Het driehoekige fronton is versierd met een bladmotief en rozetten.
Bovenop liggen drie appels. De inscriptie luidt: ''Aan de godin Sandraudiga de vereerders van haar tempel.'' De ruimte onder de inscriptie is leeg gelaten en het laatste woord is in tweeën verdeeld. Wellicht is het altaar hier beschilderd geweest. De inheemse godin Sandraudiga is verder geheel onbekend. Volgens de inscriptie is er een tempel van haar geweest, waar men lang naar heeft gezocht. In 1950 heeft men uiteindelijk de resten van de tempel gevonden. Er bleek niet veel meer van over te zijn.
Materiaal: steen; kalksteen

Baduhenna was een naam die verbonden werd met een woud dat in de eerste eeuw na Chr. in het gebied van het huidige West Friesland, IJsselmeer of Friesland lag. In 28 na Chr. werd het Romeinse fort Castellum Flevum door de Friezen verwoest in het kader van de opstand van de Friezen tegen Olennius, landvoogd van de Romeinen. In het woud van Baduhenna ("apud lucum quem Baduhennae vocant") werden de Romeinen die versterkingen hadden gekregen uit het fort van Noviomagus (Nijmegen) vervolgens vernietigend verslagen (Zie Slag van Baduhenna).

Volgens de Annales van Tacitus was dit 'heilige woud van Baduhenna'. Baduhenna wordt algemeen als Friese oorlogsgodin beschouwd en haar naam zou dan zoiets als 'de gedrevene in (of door) de strijd' betekenen (samenhangend met Germaans *badwa, 'strijd').

Toen de tekst van Tacitus in de 16e eeuw werd herontdekt, ging men op zoek naar de locatie van het woud. Bij afwezigheid van archeologische vondsten zocht men het vooral in naamsovereenkomst en dan wel in het huidige Friesland. Zo situeerde men het in Oldeholtpade (oud bos van Badu), Beetgum (Baduheim) of Baarderadeel. In de tachtiger jaren van de twintigste eeuw werd in de buurt van Velsen een Romeins fort opgegraven dat blijkens muntvondsten en koolstofdatering in het jaar 28 verwoest was. Algemeen wordt aangenomen dat dit het Castellum Flevum was en dat het woud van Baduhenna er niet ver vandaan moet hebben gelegen, in Velserbroek, Bakkum, Heiloo of Castricum.

Baduhenna was een naam die verbonden werd met een woud dat in de eerste eeuw na Chr. in het gebied van het huidige West Friesland, IJsselmeer of Friesland lag. In 28 vond hier een veldslag plaats in het kader van de opstand van de Friezen tegen Olennius, landvoogd van de Romeinen.

Volgens de Annales van Tacitus werd dit woud als het 'heilige woud van Baduhenna' beschouwd. Baduhenna wordt algemeen als Friese oorlogsgodin beschouwd en haar naam zou dan zoiets als 'de gedrevene in (of door) de strijd' betekenen (samenhangend met Germaans *badwa, 'strijd'). Zeker is dit echter niet. Meer dan dat het woud met een vrouw werd geassocieerd is eigenlijk niet bekend.

Bij aanleg van de Zwolse wijk Stadshage zijn resten van dit oerbos in de grond aangetroffen.

els schreef:- Nehellenia. Kennelijk een Nederlandse godin (in Zeeland), die bekend is doordat de hier levende Romeinen votiefbeelden aan haar offerden.

- Hludana. Een godin die mogelijk bekend was bij de Friezen. Ook voor haar zijn Romeinse votiefbeelden gevonden. Ik heb er een artikel over, ik wil het wel online zetten, maar inscannen lukt niet, omdat het papier helemaal verkleurd is (het dateert uit de 19e eeuw).

Diverse namen die zijn overgeleverd waar verder weinig over bekend is:

- Sandraudiga. De Nederlandse plaatsnamen Zundert en Zandrode wordt met haar naam in verband gebracht.

- Zisa of Cisa De plaatsnaam Zeist wordt hiermee in verband gebracht. Een andere vorm van haar naam is Cisara (Zwitsers). Op bepaalde plaatsen is ze in een latere tijd geidentificeerd met de Maagd Maria. In bepaalde streken is de dinsdag naar haar genoemd (Zistag). Ze wordt geassocieerd met de god Tyr.

- Arcanua: deze naam komt voor in Romeinse bronnen, maar ook over haar wordt verder weinig meegedeeld.

- Baduhenna. Friese oorlogsgodin. Bij een aan haar gewijd heilig bos werden in het jaar 28 de Romeinen verslagen. Dit bos lag mogelijk bij Heiloo in Noord-Holland.

- Tanfana: is waarschijnlijk niet echt de naam van een godin, maar van een heiligdom, maar wegens gebrek aan duidelijkheid wordt de betreffende godin 'Tanfana' genoemd.

- Matrones. Er zijn veel beeldjes gevonden van drie (ook wel twee) naast elkaar zittende vrouwen die een religieuze of goddelijke functie hadden. Door de Romeinen werden zijn 'Matrones' genoemd. Ze hebben overeenkomst met de Faten of Parcen, en worden ook geinterpreteerd als sjamanen of 'wijze vrouwen' (vroedvrouwen).

Verder nog wat namen: Alatievia, Burovina, Garmangabi, Haeva, Hariasa, Sunucsal, Vagdavercustig, Vihansa, Viradecdis.

Ook worden vele rivierennamen geassocieerd met godinnen (bv. brongodinnen, heilige bronnen etc).

Natuurlijk zijn er ook nog vele bekende godinnen die gelijk zijn gesteld aan Romeinse godinnen, zoals Sulis/Minerva.

KRAANTJE-LEK.
— „de oude herberg .het Kraantje lek”. het paradijs der Haarlemsche jeugd. Daar staat een der oudste en merkwaardigste voortbrengselen van het plantenrijk in Haarlems omstreken. een holle iep ( Ulmus suberosa L.) wiens korte stam een verbasenden omvang bezit. De boom is geheel hol, en uit zijn dikke, bouwvalachtigge wanden groeijen van boven dikke takken en vormen en breede groene bladerkruin, zoodat hij in de verte gaaf schijnt. — Deze boom is een der dikste van Haarlems omstreken — Te midden van het gulle zand, aan den voet van den stuivenden Blinkert, staat deze kolos daar als het prachtigste monument van het oude Haarlemsche woud.
De stam heeft een omvang van 6 Ned. el. (4,14 meter) en de ouderdom des booms wordt door de bewoners van het oord gerekend op 500 jaren, welke berekening niets onwaarschijnlijks heeft. Hij is de laatste van een groep dikke boomen, waarvan in het begin dezer eeuw nog twee aanwezig waren; zijn takken moeten nog voor vijftig jaren een verbazenden omvang hebben gehad. —

Kraantje-lek ligt aan den noordelijken uithoek van eene schilderachtige duinvlakte, vroeger uitgestrekter, lager, en met een waterplas, het Volmeer, bedekt, waaruit waarschijnlijk de Haarlemsche Beek haar oorsprong nam. Ook hier heeft men verondersteld, dat een heiligdom onzer voorvaderen geweest is, en in deze veronderstelling Iigt niets ongerijmd. Ja. Ik zou in het denkbeeld kunnen komen dat hier in het bosch bij het meer, en op weinig afstand van de zee, de eerste tempelhut of Harah ter eer van moeder Aarde in deze streken is gevestigd geworden. De Zeeuwsche volksgodin had ook haar heiligdom nan den zeekant Bij het volk is Kraantje-lek sedert onheuglijke tijden als plaats van vermaak in hooge eer.

En gelijk wij in onze bosschen nog de bloemen van het oude woud terugvinden, zoo zien wij bij het Haarlemsche volk, in zijn vroolijke tochten naar Kraantje-lek en in het vieren van den Hartjesdag de sporen van den voormaligen eeredienst van de Aarde, Hertha, onze groote en goede moeder.

Kraantje-lek, even als het Volmeer, is een der gedeelten van de oude woudstreek, die het laatst door het zand der duinen zijn ondergestoven, en de dikke boom is daarom een zeer merkwaardig overblijfsel uit den woudtijd.”

F. W. VAN EEDEN. De Bosschen van Kennemerland;
in het Album der Natuur. Jg. 1867.

Misschien was het een dag waarop in de bossen rond Haarlem vrij op herten mocht worden gejaagd. De vangst werd op straat geroosterd en daarbij werd zoveel mogelijk gedronken. Bij het feest hoorden activiteiten als katknuppelen, vuurwerk afsteken, verkleedpartijen en zedeloos gedrag.

"'s Anderen daags trokken de dorpelingen in volmaakte orde naar de zanderijen rondom,
tot aan Nerdinck, waar de bomen van Hertha
stonden en waar altijd recht was gesproken.
Onder groot gejuich werden de linden geveld en verbrand!"

Nerdinck is de oude benaming van Naarden. Het komt van Ner/Nerthus (ook wel Hertha, de Germaanse godin van de vruchtbaarheid van de aarde) - thinc (of dinc, het oud-Nederlandse woord voor geding en gerecht), dus de gerechtsplaats van Ner.