Het had ook allemaal te maken met een groeiend religieus besef en de grote chaos waarin het rijk was vervallen door de grootte van het rijk, voortdurende invallen van volken aan de grenzen etc. De chaos werd geweten aan een gebrek aan godsdienstigheid, dus er moest meer geofferd worden aan de staatsgoden en de andere goden. Maar sommige rijksingezetenen, waaronder de christenen, weigerden dit. Dit was tijdens Diocletianus, en die zette dan ook de 'christenvervolging' in waar hij berucht om is, met als doel de eenheid in het rijk terug te brengen. Dit lukte allemaal niet.
Constantijn deed het anders, evenals als Galerius, die ook tot het inzicht was gekomen dat achtervolgen niet hielp. Zij vaardigden de zgn. tolerantie-edicten uit van Milaan en Nicomedië. Deze edicten stonden het christendom voortaan toe, maar met als kanttekening dat de christenen moesten bidden en rituelen moesten uitvoeren voor het heil van de keizer en het Romeinse imperium, opdat het land niet meer tot chaos zou vervallen, dus voor de eenheid en de harmonie.
Ook schafte Constantijn de Romeinse staatsgodsdienst af. Volgens mij deed hij dit niet zozeer omdat hij christelijk was geworden, maar omdat de hoofdstad naar het oosten was verhuisd, waar de religie op een andere manier werd beleefd. Het was dus een aanpassing aan de nieuwe omstandigheden, die deel uitmaakte van een uitgebreide reorganisatie, die al dus met Diocletianus was ingezet.
Nou komt het. De christenen zeggen natuurlijk dat Constantijn sins het Concilie van Nicea in 325 tot het christendom was bekeerd. Dat was het moment dat hij zich niet meer liet uitbeelden als de Sol Invictus op munten. Wel verscheen hij toen met het labarum, een militaire standaard die tijdens de gevechten werd meegedragen. Deze was getooid met een vaandel en het 'chirho'-symbool. De standaard veranderde in deze tijd dus van uiterlijk.
Dit chi-rho-teken zou nou hét symbool zijn van het christendom, en dus het bewijs dat Constantijn tot het christendom was bekeerd. Het bestond uit de Griekse letters x (chi) en p (rho), door elkaar geschreven, en dit zouden de initialen zijn van Christus, in het Grieks geschreven. Daarover is een back up te vinden bij Eusebius en Lactantius, maar die zijn wel erg christelijk, terwijl anderen hierover weer niets zeggen of iets anders.
Duidelijk is dat, of er nou wel of geen christendom was, de cultus van het imperium met volle kracht werd voortgezet. De goden verdwenen, maar de vergoddelijkte attributen van het rijk gingen centraal staan. Precies deze symbolen werden later ook allemaal opgenomen in het christendom. Kom ik nog op terug. Maar de vraag is: was dit nu al het christendom, of was het keizercultus/imperiale cultus? En nog erger, christus is in feite nergens te vinden, maar wat wel te vinden is, is Constantijn zelf, die lijkt te worden vereerd alsof hij christus is.
Maar stel dat het nou allemaal gaat om een excessieve vorm van rijkscultus, dacht ik, heeft dat chirho dan ook niet gewoon een functie in de symboliek van het imperium? Dus niet christelijk, maar Romeins? Of kan het gaan om een ambigue vorm van christendom, die is aangepast aan de cultus van het rijk, of anders dan wij het kennen?
Ik heb een aantal afbeeldingen van het labarum opgezocht, en ik ben benieuwd of je daardoor iets zou kunnen zeggen over of het nou hoort bij de rijkscultus of bij het christendom, of beide.
Het is zoals de visioenen al hadden voorspeld een teken waarin zal worden overwonnen, en het heeft dus militaire betekenis. In die zin, als er al sprake is van christendom, is het in elk geval een christendom dat een plaats heeft in de militaire cultus voor het imperium.
