Feministische spiritualiteit

[Nuchter]

Ik las vandaag een stukje in de Opzij, 'lokroep van de spiritualiteit' waarbij verwezen wordt naar het boek

The Spiritual Revolution
Why Religion is Giving Way to Spirituality
By: Linda Woodhead, PAUL HEELAS (University of Lancaster), Benjamin Seel, BRONISLAW SZERSZYNSKI (University of Lancaster) and Karin Tusting (University of Lancaster)
http://www.blackwellpublishing.com/book ... 594&site=1

Voordat ik mijn mening geef, eerst een vraag aan jullie:
Vinden jullie dat feminisme en spiritualiteit met elkaar door 1 deur kunnen? Denken jullie dat er een verschil tussen NL en andere landen wat dit betreft?

[els]

Hai Nuchter, ik heb eigenlijk niet zoveel met religieus of spiritueel feminisme. Feminisme is een stroming waarbij vrouwen zich losmaakten van de manier waarop de godsdiensten vrouwen hun plaats wezen. Discriminatie is vooral door de verspreiding van godsdiensten gemeengoed geworden, doordat godsdiensten stelden dat de rolverdeling tussen mannen en vrouwen 'natuurlijk' en 'aangeboren' was, en wie zich aan de rolverdeling probeerde te onttrekken werd gedreigd met hel en verdoemenis, belasterd en uit de maatschappij uitgestoten.

Feminisme staat per definitie voor 'antidiscriminatie', en niet voor een 'andere' vorm van discriminatie die voor vrouwen voordeliger uitpakt.

Ik heb er niets mee op dat mensen nu weer nieuwe religieus-discriminerende stelsels beginnen te ontwikkelen en hiervoor de term 'feminisme' misbruiken. Natuurlijk heeft niemand het patent op deze term, dus iedereen kan hem devalueren zoveel hij wil. Maar ik word plat gezegd 'niet goed' als mensen nu met nieuwe religieuze stelsels aankomen waarin de wereld wordt onderveeld in m/v. Als het aan mij lag, verzonnen ze maar een nieuw woord voor hun flauwekul, in plaats 'nieuwe discriminatie' te verkopen in een verpakking die is ontwikkeld als verzet tegen discriminatie.

Ik merk wel dat ik mijn abonnement op de Opzij niets te vroeg heb opgezegd.

[RoyJava]

Hai Nuchter, ik heb eigenlijk niet zoveel met religieus of spiritueel feminisme. Feminisme is een stroming waarbij vrouwen zich losmaakten van de manier waarop de godsdiensten vrouwen hun plaats wezen.

Vreemd Els,... kreeg beetje dezelfde smaak ervan. Kom net uit de Verre Oost, zowel voor vakantie als voor wat onderzoek, en zou "feminisme" naast "masculisme" willen plaatsen, met dien verstande dat elke beweging van het zich losmaken begon mét en ín de vrouw! Incluis de enorme spieren die hiermee gepaard gaan ...

Moge sommigen spiritualiteit verbinden met "vrouwelijke" eigenschappen (beetje vreemd overigens), dan lijkt een volgende stap logisch door de vraag of deze twee inderdaad door eenzelfde deur kunnen. Ik denk hierbij eerder aan de materiële masculinum die eveneens vandaag plaats vindt. En bedoel in de gay-wereld, waar elke vrouwelijkheid of vrouwelijke inslag wordt verdrongen, verdrukt, verafschuwd. Bínnen de gay-wereld! In dermate, dat de "vrouwelijke" gays thans de voorlopers zijn van opgepompte masculinen, overal ter wereld, en zich als een enorme macho willen voordoen. Ook in landen als China, Thailand en Indonesië.

Best bizarre tegenstelling, daar zij zich vereenzelvigen met het zich losmaken van de vrouwelijke inslag, en man willen zijn in elke toonaard. Maar dat betreft het uiterlijke, daar zij bijna allemaal (!) de spiritualiteit heel hoog stellen,... vreemde wereld, groet Roy

[Nuchter]

Ik denk dat ik het misschien iets nader kan uitleggen voordat er misverstanden de wereld in gaan

Waar dit boek over gaat is dat er een enorm toevloed aan vrouwen is in de new age of andere nieuwe spirituele stromingen. Zo'n beetje 80% van de mensen die hier onderzocht zijn, waren vrouw. Dat zou pleiten van een soort 'genderspecificiteit'. De auteur verklaart dit in termen van een goede aansluiting van new age op een feministische behoefte. Voornl.: zich losmaken van bestaande religieuze waarden (kerk e.d.) en kiezen voor het onderzoeken van een eigen subjectieve spirituele beleving, een eigen weg. Emancipatie houdt toch ook in niet langer geloven in een waarheid die voor iedereen zou gelden, maar het ontdekken van je eigen subjectieve ideeen, gevoelens en maatstaven? New age speelt daar op in, evenals op de sterke interesse van vele vrouwen om een verbinding met anderen aan te gaan, maar dan zonder ten koste van zz.

Verder wordt in dat artikel een interessant weetje genoemd, nl. dat vermoedelijk de vrouwen van de eerste feministische golf hun inspiratie uit de theosofie gehaald zouden hebben. Maar daar is vooralsnog te weinig onderzoek naar gedaan.

Ik ben zelf verassend blij met mijn abonnement op Opzij

[Zunrita]

Ik begrijp dat ik weer 's knap deviant ben - gelukkig.
Ik ben feminist, én ik leef met de godin. Beide in geen enkel groter verband en met niet de minste behoefte me te verbinden op die gebieden. Mijn spiritualiteit vind ik een privé-aangelegenheid, en feminisme wil ik niet 'onder ons' (be)leven. Ik val iedereen overal lastig met mijn feministische vragen en opvattingen.
Opzij beschouw ik (na de aanvangsjaren) als een Libelle voor zich 'emanciperende' vrouwen en mannen. Waarbij aangetekend dient dat feminisme iets anders behelst dan emancipatie: lang niet iedere geëmancipeerde vrouw is feminist (de meesten vinden het zelfs een vies woord) en niet iedere feminist is geëmancipeerd (whatever that may be - in de huidige tijd).

Zoals Els opmerkt, zijn er nogal wat uiteenlopende opvattingen van feminisme. Dat mag en kan, zolang de betreffende personen zichzelf ook als feminist beschouwen. (Anders moet je erbuiten blijven.) Zo zijn er Islamitische feministen en feministische theologen (christelijk). Er bestaan anarcho-feministen en marxistisch-feministen. Ze hebben minstens één opvatting gemeen: dat vrouwen (in patriarchale samenlevingen) onderdrukt worden door mannen én dat ze zich daartegen moeten verzetten en zich niet moeten aanpassen. Dat lijkt me vooralsnog breed genoeg om mee te werken. Hoe dat verzet er uitziet, is aan al die vrouwen zelf. In hun eentje, of in groepsverband, op academisch niveau, in kunst of literatuur, of in de alledaagse banale werkelijkheid. Belangrijk is wel dat ze kennis nemen van elkaars werken en strategiën en daar van leren. Ook in dat opzicht valt er weinig te beleven aan Opzij...

[Nuchter]

Ik beschouw mezelf wel als een geemancipeerde feminist die zich ook met spiritualiteit bezig houdt

En toch kan ik me niet vinden in jouw definitie, Zunrita, no offence.

Ze hebben minstens één opvatting gemeen: dat vrouwen (in patriarchale samenlevingen) onderdrukt worden door mannen én dat ze zich daartegen moeten verzetten en zich niet moeten aanpassen.

[Zunrita]

[...]Vinden jullie dat feminisme en spiritualiteit met elkaar door 1 deur kunnen? Denken jullie dat er een verschil tussen NL en andere landen wat dit betreft?

Om terug te keren tot je startvragen:
a) ja, feminisme en spiritualiteit gaan heel best samen; de Godinnenbeweging* - ontstaan in de VS, Australië, Nieuw Zeeland en overgewaaid naar Europa - is daar een voorbeeld van;
b) in Nederland waar ieder spoor van 'eigen' vrouwelijke godsbeelden vernietigd is, is dat moeilijker dan in de Amerika's waar men het voordeel heeft - althans kan hebben - van een historische gynocratie (bestuur door vrouwen) en bijbehorend vrouwelijk godsbeeld, bij de oorspronkelijke bevolking.

*Godinnenbeweging (niet te verwarren met New Age)
http://en.wikipedia.org/wiki/Goddess_movement
The contemporary Goddess movement grew out of second-wave feminism predominantly in North America, Western Europe, Australia and New Zealand in the 1970s, with the realization that women were not treated equitably in many mainstream religions and that masculine gender and male imagery were attached to deity to the exclusion of feminine gender and female imagery. Some people in the Goddess movement recognize multiple goddesses; some also include gods; others honor what they refer to as "the Goddess," which may rarely be meant as monotheistic, but is usually understood to be an inclusive, encompassing term incorporating many goddesses in many different cultures. The term "the Goddess" may also be understood to include a multiplicity of ways to view deity personified as female, or as a metaphor, or as a process.

Een ander scheppingsverhaal
In de scheppingverhalen van de eerste volkeren (First Nations) van het Amerikaanse continent is de oorspronkelijke scheppende intelligentie, de scheppende kracht, vrouwelijk van aard. De bron van alle zijn en niet-zijn, de bron van denken en wijsheid is vrouwelijk. Denkvrouw of Geestvrouw, Oude Spinnevrouw, Grootmoeder Spin, of kortweg de Spin, zijn enkele van haar benamingen. Slangevrouw, Graanvrouw, Aardvrouw, Regenboogvrouw, zijn enkele van haar aspecten.

In Grandmother of the Sun. Ritual Gynocracy in Native America, schrijft Paula Gunn Allen (familieachtergrond: Laguna Pueblo & Sioux + Schotland, VS en Libanon):
In den beginne was Denken en haar naam was Vrouw.[...]
...in het begin voleindigde Tse-che-nako, Denkvrouw, alles. Zij voleindigde het denken en het benoemen van alle dingen. Zij voleindigde ook de talen. En toen zeiden onze eerste moeders Uretsete en Naotsete - Zij die alles Memoriseert en Zij die alles Vormt - dat ze de namen en de gedachten zouden maken. Dat zeiden ze. Dat deden ze.

In vroeger tijden en onder andere omstandigheden was de (h)erkenning van vrouw als schepper en vormgever van het bestaan op aarde en van het stamleven vanzelfsprekend. Iedereen wist welke bijzondere betekenis vrouwen hadden. Onder druk van de joodse-christelijke-islamitische vaderheerschappij is deze scheppingskracht, de oergodin, aangepast aan het mannelijke godsbeeld. In het begrip Great Spirit is het vrouwelijke karakter niet meer terug te vinden en vertaalt 'men' het eenvoudigweg met god (de-vader).

Zoals ik zei, is feministische spritualiteit zoals in de Godinnenbeweging, iets heel anders dan de New Age beweging. Om te beginnen is New Age in principe a-politiek, en de Godinnenbeweging legt nadrukkelijk verbinding tussen spiritualiteit en politieke werkelijkheid (het persoonlijke is politiek.) Verder is New Age vooral een man-vrouwaangelegenheid (net als de meeste Wicca-covens) waarmee als 'vanzelf'sprekend het mannelijke weer de overhand neemt. Aan de Godinnenbeweging nemen alleen vrouwen deel.

Ik vermoed (want ik heb het niet gelezen) dat Opzij alles ongenuanceerd op de hoop van New Age heeft geveegd en geen onderscheid maakt tussen een en ander. Maar zeg het maar als het niet zo is.

Overigens 'nuchter': ben je een man of een vrouw?
En als je vindt dat dat 'er niet toe doet': waarom niet?

Groet,

Zunrita (Zij die Rijdt op het Hek)

[Nuchter]

Ik ben een vrouw, Zunrita, en ooit heb ik me ook 'zij die op het hek rijdt' genoemd ofwel heggenrijster ofwel heks
Maar ik voelde me te beperkt erdoor.

Ik herken hetgeen je vertelt, wat jij noemt valt onder ecofeminisme, toch? Waarbij Zsuzanna Budapest een belangrijke rol gespeeld heeft en nog speelt? En natuurlijk de Dianics zoals Starhawk?
Ik heb zelf alleen weinig affiniteit met the American's First Nations al heb ik wel die energie mogen meemaken tijdens 'sjamanistische rituelen' e.d.
Verder ervaar ik zelf een te grote verwijdering tussen het dagelijks leven van vele moderne geemancipeerde vrouwen, die werken en ook een gezin hebben, en een dagelijkse spirituele praktijk. Ik voel persoonlijk dat ik meer wil en kan (en misschien meer vrouwen met mij) dan alleen wat 'chanten' en voorouders oproepen waar ik niet direct vanaf stam (afgezien van de theorie van onze gemeenschappelijke moeders en genen, ik geloof ook in afgebakende culturen en tradities die onderling variatie kennen). Ik mis bij de New Age (en ook bij hetgeen ik tot nu toe in de Godinnenbeweging meegemaakt heb) dus enige diepgang. Daarbij komt nog eens bovenop mijn wetenschappelijke nuchterheid in het spel (en soms gedrang) Tezamen met diepe betrokkenheid en inzet bij de strijd van vrouwen tegen onrecht.

Een soort brug is mijn streven, de meeste combi's tussen feminisme en spiritualiteit zijn voor mij echter net een brug te ver.
Maar ik ben zolang ik leef meer iemand van balans tussen regulier en alternatief Die 'spiritual revolution' weerklonk in mij als een 'yes, eindelijk!'

Misschien neem ik de tijd om dat artikel van Opzij eens uit te typen, dan kun je zelf een eigen beeld vormen, als je wilt.

Zie volgende post.

[Nuchter]

door Lisette Thoofd

Praten met bomen, je aura laten lezen of een labyrint lopen... vooral vrouwen lijken zich aangetrokken te voelen tot new-ageworkshops of hun heil te zoeken bij healers, trainers en consulenten in het spirituele circuit. Keren ze zich teleurgesteld af van de wereld? Of is er spraken van een stille revolutie die uiteindelijk zal leiden tot herwaardering van vrouwelijke waarden?

Van de mensen die zich bezighielden met new-agespiritualiteit was 80% vrouw, ontdekte de Britse godsdienstsociologe Linda Woodhead toen ze in Kendal, een doorsnee Engels provinciestadje, onderzoek deed naar religie en new age. Het was voor haar een reden om minder argwanend te kijken naar het 'holistische milieu', zoals zij dat noemt. New Age en holisme (het benaderen van de mens en het leven als onderdeel van een grote geheel) staat bij veel intellectuelen in een kwade reuk. Ook zij, hoogleraar, hoofd van het departement godsdienstwetenschappen van de universiteit van Lancaster en overtuigd feministe, had allerlei vooroordelen. Dit soort zweverigheid zou vooral mensen aantrekken die zich teleurgesteld van de wereld afkeren om zich te richten op de eigen navel. De modale new-ageadept zou oppervlakkig, individualistisch, egocentrisch en narcistisch zijn.
Dat beeld veranderde voor Woodhead radicaal door haar onderzoek, waarvoor ook honderden gesprekken werden gevoerd met mensen die op een op andere manier spiritueel bezig waren. Bijna de helft van hen bleken vrouwen tussen 40 en 60 jaar. in de gesprekken doemde het beeld op, vertelde de godsdienstsociologe in een lezing die ze begin dit jaar in Tilburg hield, van vrouwen die in hun jeugd nog hadden geleerd dat ze plichtsgetrouwe moeders en echtgenotes hoorden te zijn en zichzelf moesten wegcijferen. Nu wilden ze inhalen wat ze gemist hadden: een kans om een sterk zelfgevoel te ontwikkelen, een besef van hun persoonlijke eigenwaarde. In de holistische spiritualiteit vonden ze een veilige ruimte waarbinnen ze in contact konden komen met hun 'ware zelf' - geholpen en ondersteund door anderen, doorgaans andere vrouwen.
Dat klinkt als een emancipatieproces. Een soort sof feminisme, gepraktiseerd op een typisch vrouwelijke manier, namelijk in harmonieuze samenwerking met anderen - vooral andere vrouwen- en gericht op een typisch vrouwelijk doel, namelijk het ontwikkelen van bevredigende persoonlijke relaties.
'Pas toen ik begreep wie ik werkelijk ben, kon ik mijn relaties verbeteren,' hoorde het onderzoeksteam opvallend vaak. 'De meeste mensen in het holistische milieu waren diep gebed in netwerken van relaties,' schrijft Woodhead in het onderzoeksverslag The Spiritual Revolution. 'Voor het merendeel waren het zorgende vrouwen, zowel thuis als professioneel: ze werkten als verpleegkundigen, maatschappelijk werkers, docenten etc. Ze leefden in een dagelijkse web van relaties en hun speciale kracht lag ook in het onderhouden van dat netwerk. De holistische spiritualiteit gebruikten ze niet om weg te lopen, maar om te zorgen dat ze in zichzelf een sterkere basis vonden om die relaties op te bouwen. Ze wilden zichzelf niet langer opofferen voor de behoeften en wensen van de anderen, zoals de evangelie van het paternalisme eiste, maar vrij zijn om relaties zo vorm te geven dat die alle partijen bevrediging schonken.'

Woodhead verklaart de toenemende belangstelling voor holistische spiritualiteit vanuit de 'subjectivering' van de westerse cultuur. Sinds enkele decennia is er in alle welvarende landen een brede culturele transformatie aan de gang: mensen zoeken hun waarden en hun heil niet langer buiten zichzelf, maar in zichzelf. Sociologen hebben het over het 'ik-tijdperk', de individualisering of het postmodernisme. Maar subjectivering is een preciezere benaming, want de kern van deze ommezwaai is dat we niet langer geloven in een objectieve waarheid die voor iedereen zou gelden, maar de unieke waarde ontdekken van onze eigen subjectieve ervaringen, gevoelens, ideeen en maatstaven.
Alleen al uit de manier waarop Woodhead deze subjectivering uitlegt, blijkt hoe innig verstrengeld deze culturele ommezwaai is met de emancipatiebeweging. Ook emanciperen is een kwestie van niet langer geloven in de waarden, de rolpatronen en de verplichtingen die je van buitenaf krijgt aangereikt, maar op zoek gaan naar wat je in jezelf ontdekt.
Woodhead: 'Als ik mezelf bijvoorbeeld heb geperst in de rol van een plichtsgetrouwe dochter en liefdevolle echtgenote en moeder - en daarin voorbij ga aan mijn gevoelens van onvrede en uitputting omdat ik die niet hoor te voelen in deze rol - dan leef ik volgens externe verwachtingen. Als ik wel op die subjectieve gevoelens let en me afvraag wat ze mij te vertellen hebben, en als ik erop reageer en mijn leven zodanig verander dat het beter past bij mijn unieke behoeften, wensen, mogelijkheden en relaties, dan wend ik mij af van dat leven volgens externe verwachtingen in de richting van een leven volgens mijn innerlijke ervaring. In die subjectieve wending keert men zich dus weg van een "leven-als" (leven als plichtsgetrouwe echtgenote, vader, sterke leider etc.) naar een 'subjectief leven' (leven in diepe verbondenheid met de unieke ervaringen van mijzelf, in relatie met degenen die belangrijk zijn voor mij).'
De subjectivering ziet ze als een van de belangrijkste redenen waarom de kerken zijn leeggelopen. De paus en de bijbel overtuigen niet langer als onfeilbare autoriteiten die van bovenaf voorschriften en dogma's aan het gehoorzame kerkvolk opleggen. Ook het zieleheil zoekt men in ziekzelf: in het eigen bewustzijn, de eigen dromen, visioenen, lichamelijke en psychische ervaringen en sensaties. Zoals een advertentie voor een cursus 'emotioneel lichaamswerk' het uitdrukt: 'je leven zit in jezelf!'
'Deze subjectiviteten van elk individu worden 1, zo niet de, unieke bronvan betekenisgeving, zin en gezag,' schrijft Woodhead. 'Een goed leven betekent dat men leeft in vol bewustzijn van zichzelf, dat men zijn ervaringen verrijkt en ontdekt hoe met negatieve emoties om te gaan; dat men gevoelig genoeg wordt om te ontdekken hoe en waar de kwaliteit van het leven verbeterd kan worden, alleen of in relatie met anderen. Het doel is niet om te gehoorzamen aan een hogere autoriteit, maar om de moed te hebben zijn eigen autoriteit te worden. Niet om te worden wat andere willen dat men wordt, maar om te 'worden wie ik werkelijk ben'.

Blijft natuurlijk de vraag: waarom zoeken vrouwen die innerlijke waarheid in het new-agecircuit? Een voor de hand liggende verklaring is het sterk therapeutische aspect ervan: de nadruk die er ligt op 'helen'. Veel vrouwen ontdekken dat er nogal iets schort aan hun zelfvertrouwen en zelfbeeld. Ze kunnen niet op slag een stralend zelfverzekerde, bevrijde, autonome vrouw zijn, hoezeer ze dat ook wensen: ze kampen met traumata en oude pijn. Dus wenden ze zich tot holistische therapeuten, coaches en trainers om aan die psychische wonden te werken.
Maar waarom trekt dat holistische milieu dan speciaal vrouwen? Waarom zijn er zo weinig mannen actief? Woodhead wijst op het sterk relationele aspect van de meeste holistische spiritualiteit. Vrouwen zijn volgens haar over het algemeen meer dan mannen geïnteresseerd in relaties, verbinding met anderen, betrokkenheid. Buiten de sfeer van spiritualiteit zie je dat ook: veel meer vrouwen dan mannen werken in de zorg en het maatschappelijk werk. Uit talloze onderzoeken blijkt dat vrouwen meer dan mannen gericht zijn op het persoonlijke subjectieve welzijn, van zichzelf maar vooral ook van anderen. En het holistische milieu draait helemaal om harmonieuze verbinding, om een intieme uitwisseling van gevoelens en ervaringen, om het 'delen'. Gevraagd naar hun opvatting over spiritualiteit antwoordde meer dan de helft van de deelnemers in Kendal iets in de trant van: 'Spiritualiteit gaat over liefde, een liefdevol mens worden' of 'het helen van jezelf en anderen'. Het geloof in een soort geest of levenskracht die alles wat leeft doordringt, werd gedeeld door 82% van de ondervraagden. Men tracht in holistische kring het leven te ervaren als een organisch geheel, en het is de bedoeling om met dat geheel in contact te komen. Verbinding zoeken is een typisch vrouwelijke waarde.
Hier komen we niettemin op glad ijs. Veel feministen zijn nog altijd allergisch voor het idee dat er zoiets zou bestaan als typisch vrouwelijke en mannelijke waarden. aan het begin van de tweede feministische golf heette elk psychisch of emotioneel verschil tussen mannen en vrouwen 'culturele conditionering'. Als je maar genoeg jongens aan het breien zetten en genoeg meisjes met autootjes meerde spelen, zouden die verschillen ophouden met bestaan. Enkele decennia van evolutiebiologie later weten we dat de aangeboren verschillen in honderdduizenden jaren gegroeid zijn en dat een ontwikkeling tot psychische androgynie op zijn best een traag en moeizaam proces is.

Selma Sevenhuijsen, voorheen hoogleraar vrouwenstudies, nu hoogleraar zorgethiek aan de Universiteit Utrecht, ziet vier keer zoveel vrouwen als mannen in de workshops over het labyrint die zij begeleidt. Het lopen van een labyrint is een vorm van meditatie, zegt ze, die je rustiger en stiller maakt en in contact brengt met 'je diepere of hogere zelf, of hoe je het maar noemen wilt'.
Zij stelt vast dat vrouwen zich makkelijker openstellen voor alles wat met belevingh van religiositeit te maken heeft dan mannen. 'Als het om spiritualiteit gaat, kiezen mannen eerder voor de cognitieve werkgroepen waarin gepraat en gedacht wordt, bijvoorbeeld over boeken of films. Als het om beleving gaat, zitten er vaak alleen vrouwen of maar twee mannen.'
Vrouwen zijn voelende denkers, mannen zijn denkende doeners. Dat is een generalisatie en het geldt uiteraard niet voor alle mannen en alle vrouwen. Maar het delen van gevoelens blijkt in het algemeen sterker te appeleren aan vouwen dan aan mannen. Toch overheersen niet overal in de spirituele sector de vrouwen. De Amerikaanse holistische filosoof Ken Wilber met zijn abstracte cognitieve systemen bijvoorbeeld heeft meer mannelijke dan vrouwelijke aanhang. Zenmeditatie, waar het niet gaat om het delen van gevoelens maar om het ontwikkelen van een eigen bewustzijn, trekt doorgaans ook meer mannen dan vrouwen. En bij westerse mystici als Eckhart Tolle, Andrew Gohen en Barry Long is het publiek evenredig gemengd.
Wat wel overal opvalt, is het hoog percentage 40- en 50- plussers. Ook Sevenhuijsen ziet opvallend veel babyboomers in haar workshops, met name vrouwen van haar eigen generatie. 'Dat is historisch verklaarbaar. Spiritueel geïnteresseerde vrouwen hebben in de kerken lang in de marges gezeten en nog steeds is daar een spanningsveld. Dus gaan ze op zoek naar andere vormen van beleving. Dat vind ik een pre, want het geeft meer vrijheid om het op onze eigen manier te ontdekken. De vrouwen met wie ik wrek, zijn niet van plan zich nog eens te onderwerpen.'
Maar er speelt nog iets. De belangstelling van feministische vrouwen voor spiritualiteit is eigenlijk alleen verrassend als je niet verder terugkijkt dan de jaren zestig en zeventig, de tijd van de tweede feministische golf. Dat was een extreem geseculariseerde periode: het ging vooral om politieke en maatschappelijke bevrijding. Zodra je iets verder teruggaat inde tijd, ligtdat anders. Sevenhuijsen: 'In de eerste feministische golf was er een spirituele beweging waarvan wij weinig weten. Ik vond het destijds in mijn onderzoek naar de eerste emancipatiegolf een beetje zweverig en liet het onderwerp liggen.Maar ik weet dat er indertijd veel feministische vrouwen bezig waren met theosofie en aanverwante stromingen. Er zou meer historisch onderzoek naar gedaan moeten worden, ook naar de vraag hoe dat het gedachtegoed van het feminisme heeft beïnvloed.'
Enig onderzoek is al gedaan, al richtte dat zich niet specifiek op de relatie tussen feminisme en spiritualiteit. Kunsthistorica Marty Bax promoveerde twee jaar geleden op een onderzoek naar de invloed van de theosofie op de moderne kunst: Het web der schepping. Theosofie en kunst in Nederland van Lauweriks tot Mondriaan. Zij ontdekte dat er pakweg een eeuw geleden opvallend veel vrouwen lid waren van de Theosofische Vereniging, en dat deze bovendien relatief vaak ongehuwd waren en een kunstzinnig beroep hadden. Geëmancipeerde vrouwen dus. De theosofie trok vrouwen met name aan omdat grondlegster Helena Blavatsky de patriarchale vadergod van het christendom resoluut had afgezworen en had vervangen door een androgyne schepper, die ze Vader/Moeder noemde.
Met andere woorden: al meer dan honderd jaar kunnen spirituele geïnteresseerde vrouwen beter terecht in alternatieve spirituele stromingen dan in het gangbare christendom. Veel new-agespiritualiteit is rechtstreeks terug te voeren op de theosofische principes. Zelfs het 'ietsisme', het breed gedeelde geloof n 'iets' dat de bron van het leven vormt in plaats van een specifieke god, is waarschijnlijk via de theosofen onze cultuur binnengekomen.
Maar hoe staat het met de maatschappelijke betrokkenheid? Wat hebben we aan vrouwen die hun ware ik ontdekken en hun persoonlijke relaties op een steviger basis stoelen, maar ondertussen de politiek en andere vormen van maatschappelijke actie links laten liggen? Vagen spirituele zaken bieden geen oplossing voor de problemen van de grote groepen achtergestelde vrouwen, stelt Cisca Dresselhuys in haar commentaar in het aprilnummer van Opzij. Maar misschien is de situatieniet zo somber. 'De belangstelling voor spiritualiteit is voor een deel ook een kritiek op de mannelijke prestatiewereld, op de ratrace,' meent Sevenhuijsen, 'en op de materialistische cultuur die daaraan gekoppeld is. Veel vrouwen hebben daar geen zin in.'
Emancipatiebeleid had ooit drie doelen, memoreet ze. 'Het eerste doel was gelijke rechten voor vrouwen. Op bijna alle terreinen hebben we dat bereikt - en daardoor kunnen we nu deze stappen nemen, in de richting van spiritualiteit. Juist door het feministische verworvenheden kun je nu een diepere duik in jezelf maken. Het tweede doel was een gelijke verdeling van zorg en arbeid. Dat is nog niet gelukt. Het derde doel was de herwaardering van vrouwelijke waarden. Daaraan is tot nu toe heel weinig gedaan.'
Waarom lukt het niet om die herverdeling van arbeid en zorg voor elkaar te krijgen?
Wellicht omdat er nog geen breed emotioneel draagvlak voor is. Bij elke maatschappelijke omwenteling is niet alleen een geïnspireerde groep mensen die het voortouw neemt, maar ook een gevoelsmatige ontvankelijkheidin de mensen zelf, een bereidheid die zich nietbeperkt tot lippendienst, maar ook beleefd, gevoeld, ervaren wordt. De herverdeling van arbeid en zorg is waarschijnlijk ook zo weerbarstig omdat er nog niet voldoende draagvak ik in de emotionele beleving. Concreet: veel vrouwen vinden wel dat mannen moeten meezorgen, maar als puntje bij paaltje komt, vinden ze het moeilijk de eindverantwoordelijkheid uit handen te geven. En veel mannen onderschrijven de emancipatorische idealen, maar voelen zich toch lichtelijk ontmand als ze achter de kinderwagen lopen in plaats van te presteren en te concurreren op het werk. De belangstelling voor holistische spiritualiteit is dan te zien als een vorm van creëren van een emotioneel draagval voor maatschappelijke verandering. Als genoeg vrouwen een stevig zelfgevoel ontwikkelen, zal dat op den duur de maatschappelijke verhoudingen vanzelf beïnvloeden. Sevenhuijsen gelooft er in elk geval in: 'Ik vind het bewandelen van de spirituele weg ook een vorm van bijdragen aan een betere wereld. Het geeft een uitstralend effect. Je ziet dat vrouwen uit de spiritualiteit inspiratie putten voor maatschappelijke betrokkenheid, zoals in acties voor het milieu, in vredesbewegingen en in solidariteitsacties met de derde wereld. Misschien nemen de vrouwen we; het voortouw bij deze nieuwe omwenteling, zijn we eraan toe dat het op deze manier gebeurt. Dan is het een bijna onmerkbare, stille revolutie.'

[RoyJava]

Bijna de helft van hen bleken vrouwen tussen 40 en 60 jaar.

Hi Nuchter, dank voor plaatsen van artikel, ben zelf een aantal van ong. 15 gelee gedoken in de hele Godin-cultus, mede door reizen en ervaringen. Naast allerlei eigen beschouwingen, studie en leringen is mij één bepaald feit opgevallen, en wel ten eerste dat enorme onderscheid alsmaar tussen vrouw en man (díé ís er, enkel al vanuit de biologie beschouwd), echter nog méér vanuit leeftijdsgebonden beschouwingen. Sta dus niet zo verbaasd over bovenstaande passage van Lisette Thoofd.

Vele naturvolkeren vieren het voortschrijden van mensen's leven, waarvan de geboort natuurlijk voor ons als geheel normaal is. Echter allerlei veranderingen worden eveneens herdacht, gevierd, bij stil gestaan, zoals 't 1e woord, de 1e stap van de baby, en vooral het begin van de geslachtsrijpheid. Vreemd genoeg is met het begin van de welvaart het individu steeds belangrijker geworden, wat een "ego" opriep en het "ik-tijdperk" aankondigde (bij vele natuurvolkeren heel belangrijk, echter sámen in belang van de familie, de groep, de gemeenschap, het dorp etc.), waardoor de begintijd van het puberen laconiek werd, en het "ik" algehele vrijheid eiste. Én verkreeg ... en hoe!

Sociologen hebben het over het 'ik-tijdperk', de individualisering of het postmodernisme.

Dat hele sex-gedoe, vrijer dan ooit, heeft wel het huwelijk aan banden gelegd, tot vlak na de oorlog nog in het gareel, doch met het steeds grensverleggende vrijerworden werd de relatie juist harder, grimmiger. Tot moeders de deur uitging, ook vrijer werd en ... leek terug te gaan in tijd. Naar die tijd v/d geslachtsrijpheid, dat een supertijd is van ontdekken, uitvinden, uitproberen, uitspelen, tarten, en tenslotte doen! Want vroeger was je een slet als je deze zaken deed ... dan maar opnieuw!

Het huwelijk moest eraan geloven en scheidingen zijn thans net zo gewoon als een huwelijk. Niets mis mee, hoor, doch ...

Vrouwen zijn volgens haar over het algemeen meer dan mannen geïnteresseerd in relaties, verbinding met anderen, betrokkenheid.

Veel vrouwen ontdekken dat er nogal iets schort aan hun zelfvertrouwen en zelfbeeld.

Snap ik niet zo goed. De vrouw in wording wordt volledig in haar volle schittering als zij er gereed voor is. Dat zie je toch wel veel om je heen. Maar je hoort óók nog, dat deze vrouwen "moeten" kiezen ... man, werk, kind, relatie ...
Snap het wel door volgende quotes >>>

Vrouwen zijn voelende denkers, mannen zijn denkende doeners.

Theosofie en kunst in Nederland van Lauweriks tot Mondriaan. Zij ontdekte dat er pakweg een eeuw geleden opvallend veel vrouwen lid waren van de Theosofische Vereniging, en dat deze bovendien relatief vaak ongehuwd waren en een kunstzinnig beroep hadden. Geëmancipeerde vrouwen dus.

Weet je wat heel bijzonder is?
Dat, ongeacht welk onderzoek ook, de vrouw idd verschilt van de man! Dit komt niet naar buiten in dat begin v/d geslachtsrijheid, ook niet gaandeweg naar de ... 40? Dan is het nog elkaar aftasten en het genot, zowel lichamelijk als sexueel. Het leven begint bij de 40, is dat nou heus zo??? Wordt de mooiste tijd van het leven zomaar opzij gebonjourd?

Wat wel overal opvalt, is het hoog percentage 40- en 50- plussers.

De vrouw verschilt van de man ... voorál in de overgang!!!
Én wanneer zowel de vrouw als de man in datzelfde circuit geraken!
Mannen praten er (nog) niet zo luid over, vrouwen des te meer! Moet wel, want die overgang is letterlijk én figuurlijk aanwezig, innerlijk én uiterlijk... innerlijk = spiritueel? Met al die opvliegers?!?

Weet je... een man ondergaat zijn menopauze, pardon midlife crisus, ánders als de overgang van de vrouw! Dan komen de ware aard van allerlei sexuele karakters boven. Die een oeroud prinipe kennen, het ontvankelijke en schenkende. Wanneer in de begintijd van de geslachtsrijpheid NIET is genoten zoals het in de natuur toegaat (welke die ook is ) begint de ellende al! Met die kennis dat de man nog sneller wil, hoger, mooier, scóren! En daarvoor vrouw, kinderen, baan en alles in de steek wilt laten. Vrouwlief heeft lang getreurd, maar absoluut niet stil gezeten. Moge de man zich willen bewijzen in de materie,... dan zal vrouwlief dat in de geest doen... zo lijkt het wel.

Nog niet zo veel onderzoek naar gedaan, doch allerlei signalen staan gereed! Volg dus getrouw deze, groet Roy

[els]

Nuchter, bedankt voor dat hele artikel. Ik ga nu tv kijken (niet te geloven), maar daarna zal ik het lezen.
Ik moet trouwens wel zeggen dat ik wel tien jaar lid ben geweest van de Opzij. Er stonden wel goede dingen in, vooral in het blauwe katern, daarom ben ik nog zo lang lid gebleven. Maar uiteindelijk ging ik me te erg vervelen bij het glossy gehalte en het gebabbel over vriendinnengevoelens en liefde en vakantiebeslommeringen en blablabla. Dus toen er weer eens een bezuinigingsperiode door mijn huis waarde, ging de Opzij eruit. Ik ben meer van de frontale actie en boemboemboem. Maar dat katern mis ik eigenlijk wel.

[Zunrita]

Ik ben een vrouw, Zunrita, en ooit heb ik me ook 'zij die op het hek rijdt' genoemd ofwel heggenrijster ofwel heks Maar ik voelde me te beperkt erdoor.

Je conclusie 'heks' gaat te ver wat mij betreft.
Ik hanteer de titel Hekkenrijdsters voor iemand die zich juist niet laat beperken/inperken door het catagoriale denken. Ik spring vanaf het hek in alle omheinde tuintjes/gebieden en spring er weer uit om 'op het hek' te reflecteren, te verwerken. Ik ben een geboren einzelgänger, een eenling.

Ik herken hetgeen je vertelt, wat jij noemt valt onder ecofeminisme, toch? Waarbij Zsuzanna Budapest een belangrijke rol gespeeld heeft en nog speelt? En natuurlijk de Dianics zoals Starhawk? Ik heb zelf alleen weinig affiniteit met the American's First Nations al heb ik wel die energie mogen meemaken tijdens 'sjamanistische rituelen' e.d.

Uiteraard heb ook ik me grondig verdiept (ook door er aan deel te nemen) in allerlei stromingen op diverse gebieden, maar de term ecofeminisme zegt me even niks.
Z. Budapest en Starhawk baseren zich met name op de Griekse en Westerse godenwereld en de Westerse heksentradities - voor zover daar nog iets van over is na de effectieve gynocide van de Lutherse en de RK kerken.
Maar juist de Indiaanse vrouwentradities vind ik zo interessant omdat er relatief veel overgeleverd is ondanks de vernietigende christelijke overheersing. Bij Indiaanse stammen was memoriseren - het vastleggen van feiten en kennis via inprenting, herhaling en doorgave - namelijk een belangrijk onderdeel van hun levenswijze.
Wat er nog van die oude kennis over is (o.m. door het lang geheim te houden voor de vijanden) mag tegenwoordig in schrift openbaar worden gemaakt door vrouwen die daar toestemming voor hebben.
En die schrijfsters zijn niet alleen maar 'spiritueel bezig'. Zij zijn zeer politiekbewuste, academisch geschoolde feministen die in Amerika een grote naam hebben op literair en wetenschappelijk gebied. We kunnen van hen leren hoe anders we met de 'verhalen' van onze eigen '(groot)moeders en zuster' kunnen omgaan en er van leren. Dat het belangrijk is dat vrouwen zich in een traditie weten te staan en niet bij iedere generatie opnieuw het wiel moeten uitvinden. In tegenstelling tot de algemeen geldende Westerse tradities waarin vooral mannen 'op de schouders' van andere mannen staan en dat ook heel goed weten, 'vergeten' vrouwen hun eigen geschiedenis en denken iedere generatie opnieuw, in blind vertrouwen op de heersende, door mannen gedomineerde en gedefinieerde 'wetenschap'. De man als ultieme betekenaar (lees Foucault e.a. daarover), dat is het werkelijke drama. Al die kennis, al dat goede denken van vrouwen dat steeds weer onder de oppervlakte verdwijnt doordat vrouwen zich laten wijsmaken dat gender/geslacht of ethnische afkomst 'er niet toe doet' in de 'echte' literatuur en wetenschap. We leren dat, bijvoorbeeld, feministische filosofen geen filosofen zijn (ze staan in bibliotheken ook niet onder 'filosofie' maar onder 'vrouwen' of 'feminisme').

Verder ervaar ik zelf een te grote verwijdering tussen het dagelijks leven van vele moderne geemancipeerde vrouwen, die werken en ook een gezin hebben, en een dagelijkse spirituele praktijk. Ik voel persoonlijk dat ik meer wil en kan (en misschien meer vrouwen met mij) dan alleen wat 'chanten' en voorouders oproepen waar ik niet direct vanaf stam (afgezien van de theorie van onze gemeenschappelijke moeders en genen, ik geloof ook in afgebakende culturen en tradities die onderling variatie kennen). Ik mis bij de New Age (en ook bij hetgeen ik tot nu toe in de Godinnenbeweging meegemaakt heb) dus enige diepgang. Daarbij komt nog eens bovenop mijn wetenschappelijke nuchterheid in het spel (en soms gedrang) Tezamen met diepe betrokkenheid en inzet bij de strijd van vrouwen tegen onrecht.

Onze opvattingen komen aardig overeen. Ook ik probeer een levenswaardige combinatie te vnden tussen het spirituele (whatever that may be), het denkende en het nuchtere. (Ik ben de dochter van een tamelijk geëmancipeerde, nuchtere Groningse arbeidster en een anarchistische, denkende arbeider, en heb o.m. filosofie gestudeerd, waaronder metafysica, cultuurfilosofie en formele logica. Daar maakte ik ook kennis met de Franse schrijfster Luce Irigaray, feminist, wijsgeer, en psychoanalytica. Zij toonde mij, in haar essay Goddelijke vrouwen, als eerste hoe christelijke vrouwelijke godsbeelden (met name beelden van Maria en haar moeder Anna) het gevoel van 'zelf' kunnen versterken. En hoe belangrijk het is dat vrouwen elkaar waarderen en beschermen, want 'wie haar eigen geslacht niet waardeert, kan zichzelf niet waarderen'. Maar een gelijkwaardige combinatie van denken, voelen en doen heb ik toch vooral aangetroffen bij de Indiaanse vrouwen die ik beschreef. Begrijp me goed, niet om klakkeloos over te nemen of na te doen, maar om er een voorbeeld aan te nemen. Ik heb enkele vrouwelijke godsbeelden uit andere culturen dan de mijne in zekere zin geadopteerd, om mij mee te omringen als een spiegel waardoorheen mijn eigen latente potenties vorm/inhoud krijgen. Overigens, hoewel ik meerdere mystieke ervaringen heb gehad, krijg ik 'geloven' niet voor elkaar. De Godin - in al Haar manifestaties - is wel een referentiekader waar ik mee leef. Zij is voor mij de ultieme scheppingskracht in en achter natuur&cultuur. Van kindsbeen-af ben ik een animist: ik ervaar alle zijnsvormen als bezield.

Een soort brug is mijn streven, de meeste combi's tussen feminisme en spiritualiteit zijn voor mij echter net een brug te ver. Maar ik ben zolang ik leef meer iemand van balans tussen regulier en alternatief Die 'spiritual revolution' weerklonk in mij als een 'yes, eindelijk!'
Misschien neem ik de tijd om dat artikel van Opzij eens uit te typen, dan kun je zelf een eigen beeld vormen, als je wilt. Zie volgende post.

Om de zaken niet door elkaar te laten lopen ga ik in aparte bijdragen in op The Spiritual Revolution en het artikel uit Opzij.

[Nuchter]

Zunrita, mooie bijdrage, dank je.
Heb je misschien wat meer namen/werken van die vrouwelijke wetenschappers/filosofen die je noemt? Wat jij schrijft over Irigaray komt in mijn kennis een beetje overeen met Estes van de 'ontembare vrouw', misschien ken je dat.
Klinkt allemaal erg interessant iig.
Alleen heb ik zelf niets met het christelijke, waardoor het voor mij een grote drempel is om iets te lezen over Maria e.d.

Vraagje aan jou over je fascinatie voor de Indiaanse stammen: waarom zo ver zoeken als je bijv. in Groningen/Friesland al zoveel erfgoed hebt van overleveringen van eigen bodem? (is overigens niet mijn intentie om nationaal-socialistisch te klinken, maar ik vind het soms erg boeiend waarom mensen wijsheid liever van ver 'lenen' dan de wijsheid van hun feitelijke voorouders) Of 'klikt' dat minder met jou?

Ik kijk ook uit naar je volgende bijdrage.

Over ecofeminsme een linkje naar een hele werkstuk daarover. Basicaly komt het neer op het combineren van feministische opvattingen en het aanbidden van de Godin, weerspiegeld in Moeder Aarde. Grote milieu betrokkenheid en ook acties op dat gebied, maar ook 'modern sjamanisme'.


En graag gedaan allemaal

Roy, ik snap jouw bijdrage niet goed, je raakt me kwijt als het gaat om seksualiteit en ouder worden/overgang. Misschien omdat ik zelf een dertiger ben