Hehe, ik kan weer rechtop blijven zitten.
Dank jullie wel voor het medeleven. Ik denk dat ik was geveld door de een of andere vogelziekte of zo, een blitzkrieg met hoofdpijn en een gedraaide maag.
Ik had al een paar reacties geschreven, maar ik zag dat ik alweer hopeloos achterloop. Ik heb een paar dingetjes aangepast, maar ik hoop dat ik niet te veel zeg wat inmiddels al overbodig is geworden. Hier komt het toch, terwijl ik alles aan het doorlezen ben.
lea schreef:Ik denk niet alleen omdat ze op een varken rijdt dat de vrouw op het schilderij van Cranach Perchta is, dit is ook omdat ze een spinrokken vastheeft en meerijdt in de Wilde Jacht/Horde.
Het lijkt me dat je het absoluut bij het rechte eind hebt. Ik stelde mijn vraag over een datering van Perchta/Holda echter omdat ik niet het idee heb dat Perchta een vastomlijnd karakter of godin is, maar meer dat de namen die naar een centrale godheid verwijzen nogal wisselen, afhankelijk van de periode en lokatie. Dus het is mogelijk dat iemand in literatuur of schilderkunst naar deze bekende figuur uit de volksmythologie verwijst, maar onder een willekeurige naam. Dus als je dan juist gaat zoeken naar 'Perchta' is het misschien moeilijk iets te vinden, terwijl je met een andere naam misschien wel verder komt.
Maar ik weet dus niet of er een bepaalde periode was waarin juist de naam Perchta in zwang was bij kunstenaars.
Het is wel zo dat de betekenis uit de vroegere religie werd aangepast. De symbolen werden anders verklaard, negatief natuurlijk, zoals je zelf ook al zei. Het vroeger heilige varken symboliseerde in de Middeleeuwen domweg de vraatzucht.
Ik ben niet zo thuis in de beeldende kunst, dus ik moest even zoeken, maar ik zag dat Cranach leefde in de zestiende eeuw. Ik vind het wel interessant om eens verder te zoeken naar vermeldingen uit deze tijd, maar ik heb niet bepaald toegang tot oorspronkelijke bronnen.
Ik citeer nog even m'n eigen webpage, van een pagina over Diana:
Diana werd door het volk tot in de middeleeuwen vereerd, tegen de orders van de kerk. Dit is ondermeer bekend via de vele verbodsbepalingen door de christelijke kerk tegen haar verering. Martinus van Braga bekritiseerde in de zesde eeuw mensen die in de bossen diana's aanroepen. Een verslag van Gregorius van Tours vermeldde een monnik die een beeld van Diana bij Trier neerhaalde. Caesarius en anderen verboden op de kalenden van januari een gedekte tafel klaar te zetten.
[...] Bepaalde gebruiken rond haar verering zijn ook in verband te brengen met hekserij. Net als heksen trok Diana op haar nachtelijke vluchten door de lucht, hierbij vergezeld door vrouwen die haar vereerden. Het verhaal over de rit van de heidense godin deed al als mythe de ronde in de 9e eeuw, o.a. in de wetgeving van Karel de Kale. In een bisschoppelijke canon van 906 werd magie en de rit met Diana verboden; vrouwen die magie bedreven, moesten uit de parochie worden gestoten. Hierin werd beschreven hoe de vrouwen in het gevolg van Diana worden meegesleept in een vernietigend geloof, voor werkelijkheid aannemend wat zich slechts in de geest afspeelt. Uit de woorden waarmee de tekst is opgesteld blijkt dat het om een wijd verbreid geloof ging. In de elfde eeuw werd de aanvoerster van deze heidenen ook wel Holda of Herodias genoemd.
Dit gaat dus over dezelfde figuur, maar aanvankelijk onder de naam Diana. Voor Percht werd nog heel lang een 'perchtentisch' klaargezet. De wortel in de schoen voor het paard van sinterklaas heeft zelfs nog een relatie met dit gebruik.
Het is ook geen interessante literatuur, maar het gaat over hoe de kerk de godsdienst van het volk probeert te onderdrukken. Later voegen de elitekunstenaars hun kritiek er nog aan toe, door motieven een negatieve symboolwaarde te geven. De figuren van de oude religie worden duivels en heksen.
Misschien heb je Grimms Teutoonse mythologie ook al gelezen, maar het kan vast geen kwaad om er even op te wijzen dat dit werk op dit moment in zijn geheel wordt ge-upload, en vertaald in het Engels.
Ik geef dus in elk geval maar even de link naar de relevante pagina, over godinnen.
Tussen het abacadabra en steenkolenduits door vind je heel begrijpelijk Engels.
Je ziet in elk geval dat Grimm Perchta's naam al als 'licht' vertaalde, analoog aan aanvoersters van de Wilde Jacht die aan de Romeinen en Grieken zijn ontleend (Lucifera, Phosphoros, etc). Dat is een verklaring van Perchta's betekenis rond de joeltijd, wat jullie ook al noemden.
Het is ook wel een leuk detail dat het perchtenleger dat door Pertha werd aangevoerd tot op onze tijd is overgeleverd in de zwarte pieten die bij sinterklaas horen. Iedereen kent natuurlijk wel de relatie met de wilde jacht, maar de associatie met Pertha en de perthen is bij mijn weten nooit gemaakt. Ook zijn veel rituelen overgegaan naar het kerstfeest, wat nog veel sterker te zien is in Duitsland. Ik ben daar zelf nog een homepage over aan het maken, daarom zeg ik het hier even tussendoor.
In de betekenis van 'licht' wordt Perchta ondermeer geassocieerd met Diana Lucifera, Santa Lucia etc. Vandaar ook de associatie met de joeltijd, als het nieuwe jaar eraan komt.
Ik ben trouwens een scriptie aan het schrijven over een prent van Albrecht Dürer waar een vrouw opstaat die naar mijn idee wel eens Perchta zou kunnen voorstellen. Normaalgesproken wordt ervan uit gegaan dat het om een heks gaat, maar sommige details blijken dan toch behoorlijk vreemd en ik denk daarom dat deze identificatie nogal kort door de bocht is. Het probleem is alleen dat Perchta, en dat is nu denk ik wel duidelijk, zo goed als nooit afgebeeld is. Tenminste, de afbeeldingen liggen niet voor het oprapen!
Een geweldig idee! Ik weet niet of Dürer ook zo negatief is, maar ik hoop dat er wat meer aandacht voor komt dat wat in de Middeleeuwen zo negatief werd uitgelegd, vroeger juist een positieve waarde had.
Perchta staat natuurlijk wel model voor heksen en hekserij. Ze wordt ook geassocieerd met de heksensabbat. Misschien kun je zelfs wel afbeeldingen van Perchta vinden waarin ze wordt geassocieerd met hekserij.
Het is zelfs zo, maar dat heb ik geloof ik uit het boek van Knappert, dat de zaterdag Frau Hollentag of Frau Hollensabbath werd genoemd.
Het ligt in elk geval voor de hand dat een vrouw die kenmerken van een heks heeft ook kenmerken heeft van Perchta. Het is vaak ook een kwestie van alles wat traditioneel of stereotiep vrouwelijk is negatief af te schilderen. Ik las bijvoorbeeld wel eens dat alle 'dieren-scheldwoorden' die voor vrouwen bestaan in een eerdere periode juist dieren waren die in religieus opzicht met vrouwen werden geassocieerd. Ik noem maar even: teef, kat, pad. Varken is ook een scheldwoord, en dat was het heilige dier bij uitstek in belangrijke rituelen, vooral met betrekking tot vruchtbaarheid. Al die dieren hebben een negatieve connotatie, terwijl juist bijvoorbeeld 'leeuw' een positieve connotatie heeft. Dat komt natuurlijk omdat men er niet van op de hoogte was dat de leeuw juist sinds oudsher met godinnen werd geassocieerd.
Ik ga eens in mijn boek over Dürer kijken of ik dat schilderij kan vinden. Ik heb dus geen verstand van beeldende kunst, maar van Dürer moet ik toch nog ergens een boek hebben.
Het probleem is alleen dat Perchta, en dat is nu denk ik wel duidelijk, zo goed als nooit afgebeeld is.
Ik neem aan dat als je een afbeelding vindt met een of andere duivelse of negatieve connotatie met de oude religie, of in verband met vrouwelijke macht, dat dat te classificeren kan zijn onder de vrouwen die de volksmythologie zijn ingegaan als Holda, Perchta, Freke, Frouke, Stempe, Herodias, Diana etc., of als heksen, spinsters, vreemde vrouwen etc. in het algemeen.
Die namen worden dus vaak gezien als bijnamen voor Freya of Frigga, of verbasteringen van deze namen. Het is dus op de een of andere manier de overlevering van de oude Germaanse godsdienst, die in het volksgeloof bleef voortbestaan, en door Christelijke kunstenaars werd verbasterd en negatief werd weergegeven.
Ik vroeg me af of je dit boek kent? Het is nog in de UB van Amsterdam te vinden, ik weet niet of dat handig is, als je het tenminste nog niet hebt gelezen.
Viktor Waschnitius. Perht, Holda und verwandte Gestalten. Ein Beitrag zur deutschen Religionsgeschichte. Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 174. Band, 2. Abhandlung;Wien;1913.
Er staan geen afbeeldingen in, maar het is een heel uitgebreid overzicht van namen en functies van Perchta, door Europa, onder vele namen.
???
.
De 'sprookjes van moeder de gans' herinneren trouwens ook aan dit motief. In plaats van een zwaan vliegt de godin ook wel op een gans.
Groetjes van Isthar*
