Ik weet eerlijk gezegd niet veel over de graallegendes in verband met de kerk. Ik zocht dus even iets op in een online katholieke encyclopedie:
http://www.newadvent.org/cathen/06719a.htm
Daar staat iets over de geschiedenis van deze legendes. Het gaat inderdaad meer over Keltische en Welshe verhalen dan over de kerk, hoewel de interpretatie erbij komt dat het gaat over een schaal die tijdens het laatste avondmaal zou zijn gebruikt.
Naast het terugvoeren op Keltische verhalen wordt ook iets gezegd over de opvatting dat de motieven van oorsprong christelijk zouden zijn:
Those who maintain the theory of a purely Christian origin regard the religious element in the story as fundamental and trace the leading motifs to Christian ideas and conceptions. It is derived from the apocryphal Gospel of Nicodemus, which is known to have had a great vogue in the twelfth century, paricularly in Britain. There we read how Joseph, whom the Jews had imprisoned, is miraculously fed by Christ Himself . Additional traits were supplied by the "Vindicta Salvatoris," the legendary account of the destruction of Jerusalem. Furthermore, Joseph was confused with the Jewish historian, Josephus, whose liberation by Titus is narrated by Suetonius. The food-producing properties of the vessel can be explained, without resorting to Celtic parallels, by the association of the Grail with the Sacrament of the Eucharist, which gives spiritual nourishment to the faithful. The purely Christian legend which thus had arisen was brought into contact with the traditional evangelization of Britain, and then developed on British soil, in Wales, and thus the Celtic stamp, which it undeniably bears, is accounted for. In connection with the legendary conversion of Britain it is noteworthy that the literary accounts of this event are connected with the famous Abbey of Glastonbury, which is also intimately associated with the legend of Arthur, Glastonbury being identified in William of Malmesbury's account with the mythic Avalon.
Er werd iets gezegd over ene Chrestien de Troyes, die de oudste bron zou zijn voor de graallegendes. Dat is weer zo'n grappig toeval, want toevallig was ik net bezig met een stuk over iemand die zich onder andere bezighoudt met het debunken van de lijkwade van Turijn. Het blijkt zo te zijn dat de oudste bronnen van deze lijkwade precies terug te voeren zijn op dezelfde tijd als de graallegende van Chrestien... en het komt uit precies hetzelfde bisdom, namelijk Troyes. Troyes ligt in het noorden van Frankrijk, aan de Seine en de Marne, in het gebied van de Champagne-Ardenne.
http://en.wikipedia.org/wiki/Chr%C3%A9tien_de_TroyesOver die lijkwade wordt een briefwisseling gevoerd door de bisschop van Troyes met de paus, omdat hij zich ergert aan het feit dat een vervalst kleed wordt opgevoerd als een heilig relikwie uit de tijd van Christus, en dat hiermee geld wordt verdiend door te doen of het zieken kan genezen. Om dat aannemelijk te maken doen handlangers of ze ziek zijn, en bij aanraking met dit kleed zijn ze opeens wonderbaarlijk genezen.
Wel grappig dus dat precies in die tijd ook zo'n verhaal over de heilige graal ontstaat. Bij mijn weten is er nooit een 'echte' vervalste graal geweest die werd opgevoerd als een magisch reliek om geld uit de zakken van de pelgrims te kloppen, ik ken het eigenlijk alleen als een onvindbare legende, een literair object in feite.
Maar misschien weerspiegelt het wel een behoefte van die tijd, om tastbare bewijzen van de centrale persoon van het christendom te vinden.
Troyes is natuurlijk Frans en niet Keltisch. Maar ik weet verder niet hoe dat zit, dus hier zeg ik niets over. Het maakt allemaal deel uit van de ridderromans uit die tijd. In Frankrijk had je de Karellegendes, in het zuiden de 'hoofse romans', en de Engelsen hadden hun eigen ridderromans, zoiets herinner ik me er nog wel van.
Misschien hebben ook de kruistochten van die tijd iets bijgedragen aan die behoefte, of aan die vervalsingsdrang en dit soort verhalen. Het heilige land werd opeens een tastbare realiteit, en het bestaan van Jezus als tastbaar iemand werd ontzetten gepopulariseerd. Los van de m/v-symboliek werd elk object dat je met Jezus in verband kon brengen een heilig reliek.
Is de zoektocht naar de Graal inderdaad (voor de man) de zoektocht naar het vrouwelijke aspect dat hij ontkent? (We spreken van een tijd waarin het er hard aan toe ging) En is dat de oorzaak van al teveel 'mannelijkheid' in de wereld?
Dit is natuurlijk wel een motief in de hoofse ridderromans. Het is ook een grappig motief in het graalverhaal, waarin een graalridder (het zal Parcival wel zijn) wordt belaagd in een soort tuin der lusten. Zoiets herinner ik me ook uit Parcival van Wagner, en uit de Holy Grail van Monty Python. Maar dit wordt symbolisch bij mijn weten niet zo verklaard, het valt samen met een indeling in mannelijk-vrouwelijk die toch al bestond.
Er is natuurlijk wel een bestaande symboliek waarbij potten etc. de baarmoeder symboliseren. Maar daar wordt vooral tegenwoordig breed over uitgewijd, vroeger moest men het geloof ik gewoon doen met de symbolen, zonder verdere uitleg.
De uitleg in de Da Vinci Code en 'Het heilige bloed en de heilige graal' borduren voort op die moderne analyses.