Kritieken op het feministische/New Age fenomeen van de ‘Moedergodin’
nav het bezoeken aan volgende website: maakte ik een gedeeltelijke vertaling en bewerking
Het was voor mezelf ook een grote verrassing. De spectaculaire wereldschokkende theorie van Marija Gimbutas over de matriarchale Vroeg-Europese gemeenschappen, in vraag stellen? Zij schetste een generaliserend beeld over het vroege Europa van vredevolle, moedergodin vererende, creatieve gemeenschappen waar de vrouw centraal stond: getuigen hiervan zijn de vele vrouwelijke statuetjes (beeldjes). Deze vredevolle gemeenschappen werden door ‘patriarchale’ indringers verwoest: agressieve Indo-Europeëers.
Het concept van de Neolithische Moedergodin verkruimelde in de academische wereld, maar vond steeds meer aanhang bij het enthousiaste publiek. Is dit dan allemaal verzonnen? Of liep Marija te hard van stapel?
De feministen en New Age’ers vonden dit een ideaal concept om alzo de patriarchale wereld te heroriënteren naar een meer seksueel gelijke, niet agressieve, en meer naar de aarde gerichte toekomst. En voor alle duidelijkheid! Hier is niks mee, toch.
Maar laten we de academici eens aan het woord.
De meeste archeologen en antropologen staan heel sceptisch tegenover de theorie van de ‘moedergodin’ van Marija Gimbutas. Desalniettemin geniet zij heel veel respect voor haar vroegere werk. Aangaande haar theorie over de vroege Europese gemeenschappen, vindt haast iedereen dat Marija teveel speculeert. Vele academici bewonderen haar grote kennis over het prehistorische Europa, maar stellen veel vragen bij haar analyses, haar veel te snel gemaakte conclusies.
Vooraleer we de kritieken concreter onder de loep nemen, kunnen we al zeggen dat geen enkele hedendaagse archeoloog zó ver gaat in het maken van dergelijke conclusies.
Archeologie heeft ondertussen aangetoond dat het Oude Europa verdedigingsmuren bouwden rond hun nederzettingen wat toch een duidelijke aanwijzing is voor de aanwezigheid van oorlogvoering. Wapens zijn aangetroffen, statussymbolen, mensenoffers, hiërarchie en sociale ongelijkheid…
Er is geen enkel bewijs dat vrouwen een centrale rol speelden in zowel de sociale structuren als de religie van het Oude Europa.
(bronnen uit ‘Idyllic Theory of Goddess Creates Storm’ door Peter Steinfels een weliswaar katholieke columnist van de NY Times; de antropoloog Dr. Bernard Wailes; de antropologe Ruth Tringham; de archeologe Linda Ellis; de antropoloog David Anthony)
Een aantal collega’s van Marija Gimbutas gaan zelfs nog verder. Voortgaande op de data van Marija noemen zij het portret van Europa dat zij schetst een ‘droomwereld’. Iedereen is het er over eens dat de vele gegevens die zij verzamelde van groot belang zijn, maar haar conclusies zijn veel te ver gezocht en tendentieus. Marija wilde al haar gegevens in dit plaatje laten passen. Veel academici verwerpen dan ook vooral haar interpretatie van symbolen. “Zij keek naar krullen op een pot en beweerde dat het een oerei voorstelde of een slang. Zij keek naar vrouwelijke figuurtjes en beweerde dat het moedergodinnen waren.”
Er zijn vele bewijzen en verhalen dat Marija bepaalde gegevens ‘wilde’ laten kloppen. Vele opgravingen door andere archeologen werden door haar opnieuw onder de loep genomen. Op die manier ontdekte Gimbutas tempels die ze toeschreef aan de moedergodin(nen). Plaatsen die door andere archeologen zo niet werden geïnterpreteerd.
Marija Gimbutas ging verder dan wat een archeologe of antropologe wordt geacht te doen. Uit onderzoek en gegevens kunnen vaak meerdere conclusies getrokken worden. Dit is natuurlijk niet zo interessant voor het gewone publiek. “Het kan dit zijn, het kan dat zijn,…” Terwijl Marija heel wat logische stappen overslaat bij het vormen van haar conclusies. Haar zienswijze heeft desalniettemin heel wat mensen geraakt en steeds meer. Dit is dan ook de hoofdreden waarom andere academici hun kritieken nu willen laten horen. Het is helemaal niet zeker dat de figuurtjes van Gimbutas godinnen voorstelden, of dat de neolithische culturen werden gedomineerd door vrouwen. De prehistorie is veel gecompliceerder dan dit!
(bronnen uit ‘The Goddess Theory’ door Jacques Leslie; een Indo-Europees specialist Edgar C.Polome; religieus professor en vriend van Marija Kees Bolle; een archeoloog Ian Hodder; een antropoloog Alan McPherron; opnieuw Ruth Tringham)
Heden ten dage, volgens de publieke opinie, moet je al een ‘bruut’ zijn als je kritiek hebt op Marija Gimbutas. Heel wat academici willen dan ook anoniem blijven in hun kritiek.. Ze zouden eens één of andere ‘groupie’ tegen zich in het harnas jagen. Zeg nu zelf, wie is er tegen dat beeld van een vredevol, op de vrouw gericht oud Europa… iets waaraan wij terug kunnen werken! Het idee dat zijn revival kende door oa. feministen en New Age’ers is ontstaan in de romantische 19de eeuw.
“Stilaan veranderde we in een patriarchale en een oorlogszuchtige maatschappij. We begon de natuur te domineren. We kregen het gevoel niet tot deze natuur te behoren. Deze oorlogszuchtige maatschappij vindt zijn oorsprong in de Indo-Europese verovering van Europa, wat uiteindelijk leidde tot mensen als Stalin en Hitler. We moeten terug naar onze roots,” zei Gimbutas.
Zelfs als er aantoonbare bewijzen zijn voor verering van godinnen in vroege gemeenschappen, blijkt dat deze gewelddadiger waren dan patriarchale gemeenschappen. Gemeenschappen die zich spiritueel richten op een moedergodin zijn ‘niet’ per definitie vredevol, harmonieus of niet discriminerend. We moeten af van dit beeld!
(bronnen uit ‘Did Goddess Worship Mark Ancient Age of Peace?’ van Jay Matthews; de archeoloog Brian Fagan, een antropologe Margaret Conkey; ‘Sophia and Feminist Theology’ van Stephen Goode; professor Philip G.Davis)
Het romantische beeld van de grote moedergodin ontstond eind 19de eeuw en men begon aan te nemen dat prehistorische volkeren in zo’n universele godin geloofden. Eens dit aangenomen werden bewijzen aangehaald door simpelweg elke vrouwelijke afbeelding of figuur uit het Oude en Nieuwe Steentijd toe te schrijven aan deze godin. Een mannelijke representatie werd dan gecatalogeerd als zijnde de zoon of minnaar van de Grote Moeder. De volgende stap was dat elke voorstelling van een mens in de Steentijd, niet direct aantoonbaar mannelijk, werd geaccepteerd als haar beeld. Zelfs een gezicht, een paar ogen, werden aldus geïnterpreteerd. Spiralen kunnen als symbolen voor ogen worden gezien, dus ook spiralen waren een symboliek voor de moedergodin; net als cirkels, bekers, stenen. Een gat in een steen werd direct gezien als de moedergodin.
We schijnen te vergeten dat er ook heel wat mannelijke of aseksuele figuurtjes aanwezig waren. De meeste van vrouwen-statuetjes hadden geen tekens die duiden op een heerseres of op supernatuurlijke krachten…. De vroege Egyptische beeldjes van vrouwen die hun borsten vasthielden lijken alzo duidelijke verwijzingen naar de vruchtbaarheid maar piramide-teksten tonen aan dat dit een teken van smart, droefheid is. Overal ter wereld werden/worden kleien figuurtjes gemaakt als speelgoed net zoals in de moderne tijden meisjes met poppen spelen.
Een studie toonde ondertussen aan dat er absoluut geen bewijs is dat spiralen en cirkels symbolen waren voor de ogen; dat ogen, gezichten en seksloze figuurtjes symbolen waren voor de vrouw; of dat vrouwelijke figuurtjes een symbool waren voor de godin.
De lijn dat de cultus van de Grote Moedergodin van de Levant over Anatolië naar de kusten van Scandinavië reisde, werd via C14 datering achterhaald.
Nader onderzoek van de Megalithische monumenten van West-Europa gaf ons ondertussen ook al een ander beeld. Slechts enkele beelden vertoonden vrouwelijke eigenschappen, vele droegen wapens. Op Malta bij voorbeeld bleken vele figuurtjes borstloos en androgeen. James Mellart die Catal Huyuk in Turkije opgroef had zijn lesje geleerd. Hij heeft het over vrouwenfiguurtjes, mannelijke statuetjes en ex-voto figuren, en haalde aan dat sommige wellicht als speeltuig diende. Toch kregen de Gimbutas aanhangers Catal Huyuk in de greep en meer dan 10 jaar na Mellart’s publicatie, heeft men het nu over een matriarchale samenleving: zowel in zijn sociale structuren als religie; én een vredelievende gemeenschap die geen wapens nodig hadden. Nochtans archeologen hebben het duidelijk over: vrouwen begraven met versieringen en cosmetische dozen, mannen begraven met oorlogswapens en wapens voor de jacht en landbouwgereedschap; vrouwen werden vooral als naakte figuurtjes afgebeeld terwijl mannen meestal voorkwamen op de muurschilderingen gekleed en jagend.
(bronnen uit ‘The Pagan Religions of the Ancient Britisch Isles’ door Ronald Hutton; professor Glyn Daniel; professor O.G.S. Crawford; geschiedkundige Michael Dames; professor Peter Ucko; Andrew Fleming; Ruth Whitehouse; James Mellart; Ian Hodder)
Ondertussen blijkt dat het beeld veel complexer is dan neolithische gemeenschappen met een éénvormige wijdverspreide verering van een moedergodin. Elke prehistorische gemeenschap had zijn eigenheid, met zijn eigen huiselijke rituelen, eigen manieren van al of niet vereren en begraven van hun doden,… Oud Europese gemeenschappen zijn ‘niet alleen’ gefocust op het vruchtbaarheidssymbool van de ‘dikke vrouwen’. Recent onderzoek in Catal Huyuk, Malta en Gozo, en vele andere plaatsen, zijn hier heel duidelijk over.
(bronnen uit ‘The Death Cults of Prehistoric Malta’ door oa. Caroline Malone, Anthony Bonanno, Tancred Goudrer, Simon Stoddart, David Trump)
Dit alles is nieuw voor mij. Ik heb deze theorie steeds voor waar aangenomen alhoewel ik in mijn zoeken vaak mijn voorhoofd heb gefronst. Nu ik deze artikels heb doorgenomen, moet ik er even bij gaan zitten. Marija en anderen hebben me steeds verteld dat: “De religie van de Moedergodin was universeel. Overal op de wereld ging deze Moedergodin-fase de patriarchale vooraf.” Dat sommigen hier veel te ver in gingen was me al wel opgevallen. Maar het idee stond me wel aan. Zo zie je maar dat in moderne tijden nieuwe mythes worden gecreëerd. De mythes van Eva’s appel, Pandora’s box, en Freuds penisangst werden blijkbaar vervangen door de mythe van een een Eerste Matriarchale Grootheid en de Val van de Moedergodin.
Een steeds dieper nadenkende Brunetti achterlatend…
Toch nog es ten overvloede in het kort: het voornaamste wat je Gimbutas kan verwijten is dat ze hetzelfde deed als wat de door mannen geleide wetenschap en geschiedschrijving al sinds het begin der geschreven geschiedenis ook al deden, namelijk alles door hun eigen roze bril bekijken. Door naar de andere kant door te slaan, brengt Gimbutas wat mij betreft de boel een klein beetje in balans. 
Tsja. 
)
