De patricische orde: de Romeinse wet
Woensdag 07 April 2004, 8:57 pm - Categorie: geschiedenis De grootste bevolkingsgroep in Rome waren de plebejers, letterlijk het 'volk'. Onder hen waren nog sporen van het oude Etruskische moederrecht te vinden. Livius schreef dat zij hun vaders niet kenden [Livius X, 8]. Maar het patriarchaat had voet aan de grond gekregen, en verving het oude usus-huwelijk (gebaseerd op samenleven) door het prestigieuzere co-emptio (gebaseerd op koop). [zie Thomson, 93; Johnston, 127ff] Hoewel de maatschappelijke rangorde van vrouwen laag was, hadden zij de leiding in de straten en op de markten van Rome. Ze bewaarden oude culturele stromingen in hun rituelen en festivals, in het bijzonder die voor Ops, Diana en Bona Dea.De patriciërs die Rome regeerden waren genoemd naar hun cultuur van mannelijke oppermacht. Deze eliteklasse van landeigenaren stoelden de Romeinse wet op de patria potestas, de macht over leven en dood van de vader over zijn vrouw, kinderen en slaven. Dit privilege was vastgelegd in de Twaalf Wetstabletten, en werd pas opgeheven in de tweede eeuw o.j. [Lyttleton/Werner, 83].
Wettelijk verwees het Romeinse woord familia niet naar een familie of naar verwantschap, maar naar lijfeigenen; paterfamilias betekende 'meester van de slaven'. [Palmer, 117. Familia was afgeleid van famuli, 'slaaf'. Thomson, 92] De Romeinse wet legde een uitgesproken dubbele moraal op wat betreft rechten en gedrag. Vrouwen werden onder tutela geplaats; mannelijke voogden hielden hen in mano, 'in de hand'. De reden die in de Twaalf Tafelen werd gegeven was de 'lichtzinnige vrouwelijke geest'. [Lefko/Fant, 174]. De staat liet het veroordelen en het straffen van vrouwen over aan hun mannelijke verwanten. (Dit leidde in geen geval tot een zachtzinnige behandeling.) Verkrachting werd behandeld als inbreuk op het bezit van de mannelijke voogd, niet tegen het vrouwelijke slachtoffer. [Brundage, 48, t.o.]
Alleen vaders was het toegestaan om de rituelen van de patrilineaire voorouders uit te voeren, en om de erfenis door te geven. Vrouwen verhuisden naar het huishouden van de echtgenoot, gewoonlijk als ze nog tieners of zelfs nog jonger waren, en namen de voorouders van de echtgenoot over. De wetten van Romulus ontzegde vrouwen het scheidingsrecht, maar stond mannen toe hun vrouw te verstoten in geval van overspel, voor het kopiëren van de huishoudsleutels, of 'voor het gebruik van drugs of het toepassen terwille van kinderen.' Dit laatste sloeg op het gebruik van voorbehoedsmiddelen of abortus tegen de zin van de echtgenoot. [Lefko/Fant, 173-4; Rouselle, 303; Spaeth, 59, commentaar geeft aan dat het kopiëren van sleutels door de vrouw overspel of stiekem drinken uit de wijnkelder impliceerde.]
Het gebruik van de echtgenoot om zijn bruid over de drempel te tillen herinnerde aan het gevangen nemen van de Sabijnse vrouwen door Romeinse mannen, aldus Plutarchus. Hij voegde hieraan toe dat de echtgenoot de macht had om zijn vrouw te schenken of te lenen aan een vriend. [Lives, 22, 63] Zij had zelf geen recht om toegang tot haar lichaam toe te staan of te verbieden, noch om te beslissen of ze wel of geen kinderen wilde hebben, noch om een kind te willen opvoeden dat de echtgenoot liet doden.
Patricische vrouwen werden opgeleid om zichzelf onder controle te houden, gehoorzaam te zijn aan hun echtgenoten of voogden, en om terughoudend te zijn 'in spreken, handelen en kijken'. Plutarchus nogmaals: 'grote bescheidenheid was hen voorgeschreven; zich ergens mee bemoeien was verboden, men stond op nuchterheid, en zwijgzaamheid was gebruikelijk'. [Lives, 63] In het openbaar moesten ze zich sluieren, hun hoofden en eventueel zelfs hun gezichten bedekken.
Wat de echtgenoten ook deden, van vrouwelijke patriciërs werd verwacht dat ze zich onthielden van seks en andere dingen. [Rouselle, 321 - 3] De vroege Romeinse wet verbood vrouwen wijn te drinken, de drank die de voorkeur had, behalve op bepaalde feestdagen. Wijn was een heilig medium van goddelijke communie, 'en het nuttigen ervan was voorbehouden aan mannen en goden.' De straf voor vrouwen op het drinken van wijn was de doodstraf, zoals Plutarchus, Cicero en vele anderen getuigen. De historicus Varro deelde mee dat Egnatius Mecennius zijn vrouw met een knuppel doodsloeg omdat ze wijn had gedronken, en Romulus sprak hem vrij. [Brouwer, 333; L/F, 176]
Vijf eeuwen later handhaafde Cato de wettelijke macht van mannen om hun vrouwen te doden voor het drinken van wijn en overspel: "Als je je vrouw vindt in overspel, mag je haar ongestraft zonder proces ter dood brengen; maar als jij overspel zou plegen of je anderszins onfatsoenlijk gedraagt, moet zij het niet wagen je met een vinger aan te raken, en de wet staat dit ook niet toe."[Pomeroy, 153; On the Dowry, in Lefko/Fant, 175[
Valerius Maximus citeerde met instemming gevallen van patricische mannen die van hun vrouw scheidden omdat ze buiten liepen met onbedekt hoofd, of omdat ze in het openbaar met bevrijde vrouwen spraken, of omdat ze naar de spelen gingen zonder toestemming van een man. [Lefko/Fant, 176]
Terwijl homosexualiteit voor mannen van elke status legaal en normaal was, konden vrouwen beschuldigd worden van overspel voor lesbische seks: "... zowel Seneca de Oudere en Martialus verwijzen naar lesbische activiteiten als overspel, waarbij de eerste suggereerde dat de doodstraf toepasselijk was als de twee door de echtgenoot op heterdaad werden betrapt."[Boswell, 82]
In 216 v.o.j., toen het land werd opgeschud door Hannibals invasie, kwam vanuit een patricische reactie de Oppische wet voort. Vrouwen werd het verboden om meerkleurige jurken te dragen, meer dan een half ons goud te bezitten, of om in wagens te rijden. Het excuus voor deze wetten was de noodtoestand, maar de Oppische wetten bleven geldig nadat Carthago was verslagen.
In 195 v.o.j. stroomden de Romeinse vrouwen de straten in met de eis deze wetten te herroepen. Livius schreef dat de matrones 'elke straat in de stad en elke toegang tot het Forum blokkeerden', en dat de vrouwelijke menigte elke dag groeide; vanuit de buitenwijken en dorpen stroomden ze zelfs toe. [Lef/F, 177; Pailler, 523] Dit vrouwenprotest gaf aanleiding tot Cato's beroemde felle aanval die de patricische orde verdedigde:
Onze vaders hebben gewild dat vrouwen onder het gezag van hun vaders, broers of echtgenoten zijn geplaatst. Denk aan al de wetten waarmee onze vaders de vrijheid van vrouwen hebben beperkt, en waarmee zij hen hebben gebogen onder de wil van de mannen. Zo gauw ze onze gelijken zijn, worden ze onze superieuren. [Briffault, 428]
De tribunes brachten hun veto uit tegen de motie om de Oppische wetten te herroepen, maar de matrones dwongen hen toe te geven door hun huizen te bezetten. [Lef/F, 179-80]
Nog een terugval gebeurde in de laatste jaren van de Republiek. Scheiding was algemeen geworden, en het geboortecijfer daalde. Seneca gaf de Romeinse vrouwen de schuld van de scheidingen. Horatius' ode aan de Wereldlijke Spelen laten zien dat verschillende maatschappelijke problemen werden toegeschreven aan vrouwelijke wellust. Een Augustijnse wet van het jaar 18 v.o.j. legde de echtscheiding aan banden, en beloonde vrouwen die drie of meer kinderen baarden met de vrijheid van de mannelijke voogdij. [L/W, 96-8]
Deze wet, bekend als de Lex Julia, maakte vrouwelijk overspel tot een zware misdaad. Vaders konden een dochter en haar minnaar ter dood brengen, terwijl een echtgenoot werd gedwongen om van zijn overspelige vrouw te scheiden. De staat vervolgde familie en buren als ze overspeligen niet aangaven. Zelfs sexuele ontrouw van bijvrouwen werd gedefinieerd als overspel, en mannen konden hen legaal net zo straffen als hun vrouwen. Maar bijvrouwen hadden niet de rechten die een getrouwde vrouw had. [Lefko/F, 181; Rouselle, 113-4]
Copyright 2000 Max Dashu
Dit is een vertaling van een gedeelte van een artikel van Max Dashu
| | Auteur: Max Dashu
Dit artikel is keer gelezen.
Geen reacties