Groeien voorbij man & vrouw. Verscheidenheid in een gender continuüm
Donderdag 02 Augustus 2007, 11:11 pm - Categorie: beeldvorming Rolpatronen voor mannelijk versus vrouwelijk gedrag brengen heel wat mensen in de problemen. Maarten Van Hove, student genderstudies in Nijmegen, bekijkt enkele van deze moeilijkheden en verdedigt een gendercontinuüm om hieraan voorbij te kunnen gaan.Deze bijdrage verscheen eerder in het juli-nummer van Raffia, tijdschrijft van het Institute for Gender Studies, verbonden aan de Radboud universiteit in Nijmegen, Nederland, en in de Belgische kritische internet nieuwsbrief DIOGENE(S) 92.
De allereerste vraag die de menselijke identiteit vormgeeft en verdeelt is: 'is het een meisje of een jongen?' Terwijl de pasgeborene nog nat is, wordt deze vraag al door derden beantwoord. Deze keuze is bindend én vormend: het kind zal een opvoeding krijgen op basis van wat er zich tussen de benen bevindt. Nog voor we zicht hebben op de ziel van het kind, leren we vermeende jongetjes al om zich sterk te houden, en vermeende meisjes om zich mooi te maken. Wie zich niet terugvindt in de rolpatronen van man en vrouw, wacht een wereld vol onbegrip en isolement. Er zijn talrijke regelmechanismen voor genderconformisme: roze of blauwe kinderkamers, rokjes of broekjes, groepsdruk van de kleuterklas tot het doodsbed, clichés in de populaire media, en een zeer strikte scheiding tussen alles wat voor jongens is en wat voor meisjes, alsof dit twee verschillende soorten zijn. Je dient telkens te kiezen, bijvoorbeeld wanneer je naar de toiletten gaat of kleren koopt, en ook deze keuzes zijn dwingend.
Er kleven ook hopen waarden aan het ene dan wel het andere opvoedingspatroon. Zeg tegen iemand het woord 'gender' en de kans is groot dat je iets zal horen in de trant van 'mannen zijn jagers, vrouwen zijn pronkers'. Dit betekent dat de machtspositie van mannen en vrouwen ook bij ons vandaag de dag nog zeer ongelijk is. We zijn gelukkig al een eind gekomen: de lezeressen van DIOGENE(S) zouden honderd jaar geleden stikken in hun keurslijf. Ze mochten geen broeken dragen, niet stemmen, geen zaak beginnen, enzovoort. Een vrouw die tegensprak en zich niet klein opstelde was 'niet vrouwelijk'. Het is pas na harde gevechten dat vrouwen voor een deel deze beperkende genderrol hebben kunnen doorbreken. Genderrollen zijn medebepalend voor de manier waarop mensen zich kunnen uitdrukken. Het feminisme toont aan dat voorbij deze rolpatronen een grote vrijheid bevochten én gewonnen kan worden. Hoe kunnen we nu ruimte maken voor een derde gender?
Van kast naar kast
Het valt op hoe de waarden die mensen hechten aan mannelijkheid en vrouwelijkheid zijn gerangschikt in tegenstellingen. Je kent ze best: mannen zijn gereserveerd, vrouwen emotioneel, mannen zijn competitief, vrouwen zorgzaam Mensen die hiervan afwijken worden, afhankelijk van de cultuur waarin ze opgroeien, gezien als zeldzame uitzonderingen dan wel als te mijden individuen. De oordelen zijn legio: vrouwelijke mannen zijn mietjes, mannelijke vrouwen zijn manwijven en 'bitches'. Deze kenmerken worden ook gauw verbonden met seksualiteit: verwijfde mannen worden verondersteld homoseksueel te zijn, en een vrouw met combat boots en kort geschoren haar noemt men graag een lesbienne.
We kennen allemaal het bestaan van transseksuelen; in de volksmond 'mannen die in een vrouwenlichaam zijn geboren', of omgekeerd. Transseksuelen wekken nog steeds zeer heftige emoties op. De vooroordelen zeggen veel over emancipatie: de reacties zijn minder negatief als een vrouw man wordt, dan als een man vrouw wordt. De waardeoordelen kunnen zelfs dodelijk zijn: wereldwijd werden al vele mensen vermoord omdat ze zichtbaar door hun genderrol heen braken. Zover hoeft het echter niet eens te gaan: de angst van mensen om hun ware ziel te tonen, drijft veel transgenders tot zelfdoding.
Het transitieproces van transseksuelen verloopt binnen de vaste categorieën 'man' en 'vrouw'. Wie een transitie doorloopt, wordt gevraagd om een bepaalde tijd 'te leven als het andere geslacht'. Daarna komen hormonen en operaties. Een transitie wordt als een succes gezien als een transseksueel niet meer als dusdanig wordt opgemerkt. Dat daarbij aan transseksuelen wordt gevraagd om hun verleden te verbergen of te vervormen ('toen ik een klein meisje was...'), en om een nieuwe genderrol aan te leren, zorgt voor het fenomeen dat sommige transvrouwen normen van vrouwelijkheid aanhangen die sommige geboren vrouwen weigeren te volgen. Dat kan een vertekend populair beeld over transseksuelen scheppen als: een parelketting, een handje omhoog, thee nippen en lief zuchten'. Dit is problematisch omdat deze uiterlijke genderrollen grotendeels zijn aangeleerd. Een transvrouw kan een achterstand van decennia ten opzichte van geboren vrouwen nooit inhalen. Een zoektocht naar meer integriteit kan zo verworden tot een wandeling van de ene kast in de andere.
Wie niet past, bestaat niet
De genderteams die transseksuelen behandelen volgen het medische credo dat transseksuelen in het verkeerde lichaam zijn geboren. Als een tegenstelling tussen lichaam en genderidentificatie dus. Maar er zijn ook transgenders die niet zomaar kunnen zeggen dat hun geboortelichaam verkeerd is. Zij voelen zich eerder zowél man als vrouw, of juist geen van beide, en willen ook zo door het leven gaan. Deze mensen werden bij inheemse Amerikanen van Mexico tot Alaska al als two-spirits geëerd, maar door westerse missionarissen en ontdekkingsreizigers zeer denigrerend als berdaches en sodomieten afgeschreven. In het westers binaire gendersysteem is immers geen ruimte voor deze individuen. Transgenderisten krijgen het deksel op de neus als ze de medische teams vragen om gedeeltelijke transities, zoals enkel een kleine hoeveelheid mannelijke of vrouwelijke hormonen, om hun lichaam meer te vormen naar hun dubbele ziel. De reactie van de genderteams: "wij stappen hier niet graag in mee want de samenleving kan er niet mee omgaan." Genderteams zijn zeer aarzelend om te creëren wat geen ruimte vindt in de ogen van de samenleving.
De wereld beweert dat er maar twee geslachten en twee genders zijn, en doet daarna hard haar best om alle variaties op dit binaire systeem gedwongen te conformeren. Het is alsof het bestaan van transgenderisme mensen onzeker maakt over hun eigen identiteit. En in feite is dat ook zo: een systeem van drie of meer genders zet druk op al onze vaste waarden over hoe je man of vrouw dient te zijn. Een transgenderist bedreigt, gewoon door te bestaan, veel heersende gedachten over het erfrecht, het doorgeven van de achternaam, het huwelijk van man en vrouw, kortom, ons ganse heteronormatieve systeem, tot de taal aan toe.
Meer dan een jaar geleden was er iemand in Enschede die met een ongedefinieerd gender door het leven wilde gaan: gewoon een hokje anders op het paspoort. Nee, dat kan niet, zei de gemeente, want onze computers aanvaarden alleen 'man' of 'vrouw'. Zonder twijfel is het een eenvoudige programmeertruc om de keuze niet te beperken tot M of V, maar het verdict van Enschede bleef nee. Ondertussen werd de persoon op de website van de Telegraaf, ontmenselijkt en daarna bruut afgekraakt. De algemene teneur van mensen die hemhaar helemaal niet begrepen, was: "men moet HET opsluiten"... Een pijnlijk voorbeeld hoe het met onze tolerantie is gesteld.
Ruimte scheppen
Allemaal goed en wel, maar hoe maak je ruimte voor een derde gender in een wereld waar bijna iedereen zich man of vrouw voelt? En wat zou daar het voordeel van zijn?
De juiste manier lijkt nog eens opnieuw te kijken naar wat ons man of vrouw maakt en te zien waar dit botst met menselijke variatie. Een alternatief kan liggen in het zogenaamde 'gendercontinuüm': in plaats dat we ons twee vaste punten 'man' en 'vrouw' inbeelden met vaste, tegengestelde trekjes, een muur tussen de twee en tegenwind voor zij die anders zijn, beelden we ons een lijn in waarop onze vaste waarden over M en V aan de uiteinden liggen. Op deze lijn kunnen mensen hun eigen plaats kiezen. Zo krijg je ruimte voor mengvormen van mannelijkheid en vrouwelijkheid. Wie zich rond het middelpunt plaatst, is zowel man als vrouw of geen van beide, zogenaamde transgenderisten, two-spirits, androgynen of derde genders. Transseksuelen kiezen hun positie ergens aan de andere kant van de middenlijn. Een rok aantrekken wordt voor een man zo geen travestie meer maar een bredere kledingkeuze. Ook al vraagt dit een hoop volksopvoeding, het voordeel is dat mensen niet meer zo strikt dienen te 'passeren' als het ene of het andere (en als ze al passeren, dat ze niet meer krampachtig dienen vast te houden aan wat een ideale man of vrouw uit zou maken). Een gendercontinuüm omvat de menselijke soort wellicht beter dan twee losse punten; het biedt een regenboog in plaats van een uniform.
In feite kan je vier van deze lijnen trekken, elk met een ander blikveld. Deze zijn: geslacht, genderidentiteit, genderexpressie en seksuele oriëntatie. Individuen kunnen schommelen op elke lijn. Zo kan je interseksueel zijn, en vallen op zowel mannen, vrouwen als anderen. Of je kunt je derde gender voelen maar je uiten als man en vooral vallen op vrouwen. Alles gaat als het juist aanvoelt. Best nuttig voor iedereen, want zoals we onze beeldvorming laten afhangen van clichés, komen we hopeloos in de knoei. De meeste transseksuelen en travestieten zijn immers heteroseksueel, de meeste transgenders zijn onzichtbaar als man of vrouw, niet elke man is een vrouwenonderdrukker, niet elke vrouw is onderdanig
Psychologisch ligt er nog een groot voordeel in het gendercontinuüm: de manier waarop het menselijke brein de wereld vormgeeft is gediend bij ruimte voor een derde categorie naast man en vrouw. Als je je eigen identiteit bepaalt op basis van verschillen ten opzichte van de ander, verzand je al snel in racisme of seksisme, omdat je de gelijkenissen met anderen niet kunt zien. Zoals onderzoeken bewijzen, breken derde categorieën de menselijke neiging om alles in zwart en wit te omschrijven. Beeld je maar eens twee vrienden in en beschrijf hen voor jezelf. De kans is groot dat je hen beschrijft in termen van hoe ze van elkaar verschillen. Beeld je nu drie vrienden in. Zal je hen niet eerder omschrijven in wat hen typisch maakt?
Bottom line: elk mens is verschillend. Elk mens is het mooiste als zichzelf. Tijd dus om ruimte te scheppen voor wat uniek is in elke mens, in plaats van mensen te proppen in een systeem dat enkel punten geeft aan hen die de wedstrijd om ter best man of vrouw zijn winnen. Dat lukt toch maar tien personen en stopt de rest in een krabbenmand die ons afleidt van wat écht waardevol is in het leven.
Bronnen
http://www.gendersanity.com/diagram.shtml http://www.gender.org/remember/ http://transsexual.org/What.html http://www.phenomenologycenter.org/course/berdache.htm http://www.telegraaf.nl/binnenland/33113871/Geslachtloze_Enschedeer_wil_onzijdig_door_het_leven.html
| | Auteur: Mare van Hove
Dit artikel is keer gelezen.
Geen reacties