Artemis, Akropolis museum
Artemis werd door de Grieken vereerd als maagdelijke bosgodin, jachtgodin, maangodin of geboortegodin. Ze was maagd, jager, en ze werd aangeroepen als hulp bij de bevalling. Een naam voor Artemis als jachtgodin was Agrotera. Haar naam wordt soms in verband gebracht met Artio, de Keltische berengodin. De Romeinen stelden haar gelijk aan Diana. Ook de Etruskische godin van de nacht en de doden Artume kan met haar worden gelijkgesteld. Haar naam Caryatis ontleende Artemis aan de godin Carya van de walnootboom; deze assimileerde met Artemis. De Thraciërs stelden hun orgiastische godin Bendis aan Artemis gelijk.
De namen Delia en Cynthia herinneren aan haar geboorte op Delos, op de berg Kynthos. In Sparta stond voor haar een tempel onder de naam Dapnaia. Als geboortegodin werd Artemis Ilithya of Eileithya genoemd, naar een oudere beschermgodin van de geboorte en van de vroedvrouwen. Ook Hera, Ino, de Etruskische Uni of de Romeinse Mater Matuta werden wel Eilithya genoemd. Als Kourotrophos was ze de 'voedster van de jeugd'; als Locheia een geboortehulp.
De naam Letoia, Letoïs, Latoïs of Latoë verwijst naar haar moeder Leto. Een tempel voor Artemis Soter ('Verlosster') stond in Troezen. De naam Cynthia of Cynthus droeg Artemis naar de berg op Delos, waar zij en haar broer Apollo zijn geboren. In Gallië heette ze Berecynthia. Homerus noemde haar Eustephanos, vanwege haar mooie kroon (stephanos). Potnia theron was een titel voor Artemis als 'Meesteres der dieren'. Herodotus stelde de Egyptische kattengodin Bast gelijk aan Artemis.
Artemis met hinde, haar tweelingbroer Apollo, en haar moeder Leto met een panter
De Grieken stelden de maagdelijke Artemis ook gelijk aan de moedergodin Rhea en de Aziatische Cybele en Artemis van Ephese. Een aantal kenmerken van Artemis en haar verering komen overeen met de godsdienst van de Feniciërs. Artemis wordt wel vergeleken met de maagdelijke en vechtlustige Fenicische Anat. Ook wordt Artemis wel teruggevoerd op een oude Indo-Europese godin. De Kelten vereerden in de Ardennen de jachtgodin Arduinna, die werd geassocieerd met een varken. Ook de Hittitische zonnegodin van Arinna wordt wel gezien als Artemis. Ook zou ze de grote godin van de Amazones zijn geweest, die volgens de Griekse mythen de oorspronkelijke oprichters van het heiligdom in Efese waren.
Haar attributen zijn de zilveren pijl en boog (maanboog), een fakkel, een hert of hinde, gans, wilde honden. Het klaverblad is aan haar gewijd, en vooral op Delos ook de olijfboom. Verder werd de wilg met haar geassocieerd.
Artemis was meesteres van bergen, bos, stenen, dieren, bronnen en geneeskrachtig water. Ook was ze het lot dat het leven spint en weeft. Met haar pijlen straft ze mensen. Bekend is het verhaal hoe ze met haar tweelingbroer Apollo de kinderen van Niobe doodde, omdat deze opschepte dat ze meer kinderen had dan Artemis' moeder Leto. Pijlen speelden ook een rol in sommige orakels, en hadden dus betekenis voor het lot. De aan Apollo verwante Arabische Hubal was een orakelgod die het lot door middel van pijlen bekend maakte.
De jager Actaeon werd verscheurd door zijn honden, toen hij Artemis eens per ongeluk naakt zag baden. De jager Orion, op wie ze verliefd was, schoot ze per ongeluk dood met haar pijl. Volgens een ander verhaal gebeurde dit toen hij trachtte haar te verkrachten. Een ander verhaal vertelde hoe Artemis hem een giftige schorpioen stuurde, toen Orion erover opschepte dat hij alle dieren op de aarde zou vernietigen. Volgens nog een verhaal werd ze verliefd op Orion, en haar jaloerse broer Apollo, die het niet kon verkroppen dat zijn maagdelijke zuster een geliefde had, misleidde haar, zodat ze Orion doodde in de veronderstelling dat hij een hert was. Artemis doodde vele anderen die probeerden haar of andere vrouwen te verkrachten. Nu staat Orion als sterrenbeeld aan de hemel.
Artemis met een jong hert
Het hert was aan Artemis gewijd. In de verhalen rond de Trojaanse oorlog werd verteld hoe Agammemnon een hert doodde, waarop Artemis een slechte wind veroorzaakte, zodat de Trojaanse vloot niet kon uitvaren. Agammemnon offerde nu zijn dochter Iphigenia, maar Artemis bevrijdde haar, en liet een hert in haar plaats offeren. Iphigeneia werd naar Taurus aan de Zwarte Zee gebracht, waar mensen aan haar werden geofferd. Iphigeneia is net als Artemis een herinnering aan de grote godin uit dit gebied, en aan de mensenoffers die hier voor haar zouden zijn gebracht. Een Arabisch woord voor 'gazelle' is kora, een woord dat herinnert aan een verwante maagdelijke dochter, de korenmaagd Kore, die na haar verblijf in de onderwereld voortleefde als dodengodin. Ook de bijbel herinnert aan deze vorm van de Aziatische godin in de geschiedenis over het offer van de dochter van Jefta, die net als Agammemnon zijn dochter offerde omwille van zijn oorlogsdaden. De dochter van Jefta kwam hem dansend en trommelspelend tegemoet, volgens de rituelen die voor de godin werden gehouden. Toen ze moest worden geofferd trok ze zich een periode terug in de bergen, wat ook herinnert aan deze godin, die net als Artemis met het ruige bergland wordt geassocieerd. Na haar dood werd ze vereerd door huwbare meisjes.
Later keerde Iphigeneia met haar broer Orestes terug naar Mycene. Ze namen een beeld van de godin mee. Iphigenia nam het beeld mee naar Brauron in Attica, en werd hier een priesteres van Artemis Brauronia. Iphigeneia wordt gewoonlijk beschouwd als de dochter van Clytaemnestra en Agamemnon, maar soms ook van Helena en Theseus. Iphigeneia's graf was te vinden in Brauron; een ander graf bevond zich in Megara. Een andere legende vertelt dat Iphigeneia nadat ze was gered van het offer door Artemis in Hekate werd veranderd, of ze huwde als Orsilochia met Achilles. In Sparta werd verteld dat Iphigeneia en Artemis een beeld van Artemis naar Lacona brachten, waar ze werd vereerd als Artemis Orthia. Hier werd het mensenoffer vervangen door het slaan van jongeren met zwepen, een vruchtbaarheidsritueel dat overeenkomt met de Romeinse Lupercalia, waarin de wolvin-prostituee Lupa centraal stond. Pausanias vermeldde dat Artemis in Hermione als Iphigeneia werd vereerd.
Artemis met de gouden hindes of Elaphoi Crysokeroi voor haar wagen gespannen.
De aan Artemis gewijde hinde op de berg Cerynia werd door Hercules gevangen als een van zijn twaalf werken. De Arkadische of Kerynitische hinde zou volgens een van de diverse verhalen een van de vijf hindes zijn die Artemis ving toen ze hen vond aan de rivier de Anauros in Thessalië, waar hun horens het zonlicht weerspiegelde. Vier hindes bond ze voor haar zegewagen, maar de vijfde ontsnapte over de rivier de Keladon naar de Cerynia. Herakles, die het dier een jaar lang achtervolgde, liet het vrij in Argos. De hinde had een groot, gouden gewei en bronzen hoeven, volgens Vergilius. Een titel van Artemis was Elaphos (hinde), naar de vijf herten, die de Elaphoi Khrysokeroi ('gouden hindes') werden genoemd. De Grieken kenden een sterrenbeeld aan de noordelijke hemel met de naam 'hert'; de Romeinen identificeerden dit later met Hercules, onder welke naam het nu nog bekend is. Volgens anderen zou de hinde door de een van de Pleiaden, Taygete, aan Artemis zijn geofferd.
Gevleugelde Artemis met hert en panter, krater van Kleiteia uit ca. 570-560 v.o.j.
Artemis werd al in de pre-Helleense tijd vereerd. In Arcadia bestond een belangrijke cultus. Haar belangrijkste tempel bevond zich in Efese.
Artemis' oorsprong is terug te voeren op de pre-Helleense tijd. In de Myceense tijd, op Kreta en in Griekenland, was zij de Potnia Theron, 'Vrouwe der dieren'. De swastika's en spiralen tussen de Potnia Theron en de dieren zijn zonnesymbolen. Op tabletten uit de Myceense bronstijd, afkomstig uit Pylos, wordt Potnia in het schrift lineair b weergegeven als Po-ti-ni-ja. Artemis wordt hier weergegeven als A-ti-mi-te of A-ti-mi-to. Pausanias vermeldt een priesteres van de Knagische Artemis, die een beeld van de godin meenam van Kreta, dat ze noemde naar Knagios, degene met wie ze wegliep.
Potnia Theron, Boeotische amphora van -680: Artemis als vrouwe der dieren, gedecoreerd met swastika's, spiralen etc.
Bijnamen voor Artemis waren verder o.a.: Enodia (Thessalia); Artemis Eileithya (kindbarende). Basileia (koningin) (vgl. Boubastis of Bastet). In de Odyssee wordt haar bijnaam de Luidruchtige verklaard door het plezier dat ze had met haar nimfen tijdens de jacht, spel en dans. Als Meleagris (parelhoen) staat ze in verband met Atalanta, die door Artemis werd gezoogd in haar gestalte van berin.
In Arcadia wordt ze ook wel Kallisto (de mooiste) of de Agrotera (de wilde) genoemd. Als Kallisto staat ze aan de hemel als de Grote Beer (Ursa Major). In Athene dansten meisjes verkleed als beer ter ere van Artemis Brauronia; Brauron was een stad in Attica. Haar naam Lygodesma betekent 'gebonden door wilgen'. Ze is tevens de maan. Als Phoebe ('heldere') was Artemis het orakel van Delphi.
De stierengodin Artemis Tauropolos, op een Makedonische munt. In beide handen draagt ze een fakkel.
Als Artemis Tauropolos (stierendoder) was ze een stiergodin. Deze vorm van Artemis werd ook wel geassocieerd met de Perzische Anahita, de moeder van de stiergod Mithras.
Dezelfde bijnaam hebben ook de godinnen Demeter en Athene en de goden Helios en Apollo; ook Europa draagt de titel Tauropolos.
De naam Tauropolos is ook wel geassocieerd met het Semitische woord voor toren, tr of trt; deze vorm is ook terug te vinden in de naam Astarte. Deze godin werd gekroond met een toren, een wijd verspreid gebruik. In Ephese droeg Artemis eveneens een toren of polisop het hoofd. Deze Artemis met de vele borsten werd in een groot gebied in Azië op deze manier afgebeeld, tot in het tweestromenland.
Het belangrijkste heiligdom van Artemis was de tempel in Ephese in Klein-Azië, waar zij werd vereerd als moedergodin. Deze tempel, het Artemision, was een van de zeven wereldwonderen. De eerste tempel, die zou zijn opgericht door de Amazones, werd verwoest door de Kimmeriërs in de zevende eeuw v.o.j., rond 550 door de legendarische Lydische koning Croesus opnieuw opgebouwd, en vervolgens door een brand verwoest, volgens de legende in de geboortenacht van Alexander de Grote. 
Zwarte Diana van Ephese, met vele borsten en op het hoofd een toren. Rome, museum op het Capitool.
De tempel werd opnieuw opgebouwd, en volgens de bijbel bezocht door Paulus, die vaak kan worden geassocieerd met Artemis' tweelingbroer Apollo.
Volgens de mythen werd het eerste, legendarische heiligdom op deze plaats gesticht door de Amazones. De tempel te Ephese bevond zich ca 50 km van Smyrna (Izmir), in het huidige Turkije. Dit heiligdom was tot in de verste uithoeken van de oude wereld beroemd: er zijn zelfs giften gevonden afkomstig uit Perzië en India. Artemis werd hier soms ook Diana genoemd. Ze werd hier afgebeeld met vele borsten en een toren op het hoofd, een teken van haar identificatie met de Syrische godin, de Dea Syria.
Artemis werd in de eerste eeuw nog overal vereerd. In het jaar 262 werd de tempel nog eens verwoest door de Gothen, maar toch weer gerestaureerd. De tempel functioneerde nog als heiligdom van Artemis na de tijd van keizer Theodosius, die verordonneerde alle heidense tempels te sluiten. In het jaar 406 predikte sint Johannes van Chrysostomos tegen de tempel. Ten slotte werd niet land daarna het materiaal van de tempel geroofd en gebruikt voor een kathedraal en een Byzantijnse kerk. Tijdens het concilie van 431 werd Maria hier uitgeroepen tot Theotokos ('goddragend'), de 'moeder van God', waarmee ze de Mater Dei opvolgde, een naam voor Cybele, die ook wel met de Ephesische Artemis werd geassocieerd. In deze tijd woedde de discussie of Jezus de zoon van god was of een mensenzoon. Dit concilie probeerde een eind te maken aan deze kwestie.
De Hellenistische Artemis was de dochter van Leto en Zeus. Volgens Hesiodus veranderde Zeus zichzelf en Leto voor de paring in kwartels. De kwartel was Artemis' heilige vogel. Anderen beschrijven hoe Leto op last van Hera door de slang Python werd achtervolgd, die haar moest beletten te bevallen. Op de vleugels van de zuidenwind arriveerde Leto op Ortygia ('Kwarteleiland') bij Delos in de Egeische zee. Hier beviel Leto van Artemis, die haar moeder meteen na de bevalling over de zeestraat hielp. Op Delos werd, na een draagtijd van negen dagen, Apollo geboren, op de berg Kynthos. Hier was het mensen verboden te worden geboren of te sterven.
Bord van Rhodos, ca. -560. Potnia Theron met gorgonenmasker; vrouwe der dieren, met twee vogels in haar hand, masker met uitgestoken tong. De afbeelding is verder gevuld met swastika's en andere symbolen.
Andere namen voor Artemis waren Britomartis ('Zoete jonkvrouw') of Diktynna ('Heerseres van het net'). In deze hoedanigheid was zij de beschermster van de visvangst. Mensenoffers zouden hier tot de rituelen voor de godin behoorden. Artemis' tempel in Arcadia was bekleed met hertevel. Tot haar cultus behoorden orgiastische rituelen. De priesteressen droegen gorgonenmaskers om niet-ingewijden af te schrikken.
Artemis' naam wordt wel in verband gebracht met de Keltische berengodin Artio. Ook wordt wel gewezen op het feit dat haar naam eindigt op 'temis', waardoor ze kan worden geassocieerd met Themis, een godin die evenals Artemis wordt genoemd als oprichtster van het orakel van Delphi. De priesteressen in Delphi waren de Sibyllen. Graves beschrijft Artemis als een triadische godin: maagd, rijpe vrouw en oude vrouw, die samen de verschillende gestaltes van de maan of de drie seizoenen belichamen. Haar zilveren boog verwijst naar de maan, in het eerste kwartier. Ze reed in een zilveren wagen met vier witte paarden. Dit is eveneens een verwijzing naar de godin als maan. Haar recht om haar paarden te voeden met klaver verwijst door middel van de drie klaverblaadjes naar de drie-eenheid die ze als maan is.
Een naam van Artemis was Lygodesma, gebonden door wilgen. Haar armen waren met wilgetenen omwonden. De wilg staat in verband met de maan omdat ze beide zijn verbonden met water; de wilg groeit aan de waterkant, en de maan beïnvloedt de waterstand.
In klein-Azië werden in de lente de Artemisia of Ephesia voor Artemis gevierd. Hier vonden net als bij dit soort Griekse feesten sportevenementen plaats, maar het karakter was vooral orgiastisch. Volgens de Grieken die hier leefden, lag Ortygia, Artemis' geboorteplaats, bij Ephese, en was het geen eiland in de buurt van Delos. Artemis van Ephese werd vereerd als steen die uit de hemel zou zijn gevallen, net als het palladion dat de godin Athene symboliseerde. De godin werd hier uitgebeeld met een gewaad versierd met dieren, en met vele borsten. Een op munten afgebeelde godin die veel leek op de Ephesische Artemis was Leucophryne of Leucophrys, die was geïmporteerd door de Magneten.
Bij Perga in Pamphylia werd jaarlijks een feest gevierd voor Artemis Pergaea. Tot haar gevolg behoorden bedelmonniken.
Artemis verschijnt als vlinder of bij, of als pad (Egypte, Italië, Litouwen), kikker, egel, vis of haas (dieren die worden geassocieerd met de vulva). De pad kan net als de godin vergiftigen en genezen. Als Artemis Eileithya is ze een geboortegodin. Het kruid artemisia was een bekend middel om de bevalling te vergemakkelijken. In Thessalië werd ze vereerd als Enodia. De vrouwen riepen haar hulp in tijdens de bevalling. Ze offerden spoelen en spintollen aan haar, en beeldjes in de vorm van barende vrouwen. Dit verwijst naar de functie van de geboortegodin als lotsgodin, die het leven spint en weeft. Ze veroorzaakte ook de plotselinge dood van vrouwen.
Herodotus vermeldt dat in Thracië of Paionië offers aan 'koningin Artemis' werden gebracht door vrouwen verpakt in stro. Herodotus noemde een ritueel in Boubastis, waarbij vrouwen klepperen met een ratel of blazen op hun instrument. Ze trekken door de stad, schunnige taal uitslaand en hun rokken optrekkend. Wijn zweept hierbij de gemoederen op.
Callisto wordt soms met Artemis geïdentificeerd, maar zij werd ook wel gezien als nimf uit Artemis' gevolg, die door Artemis in een beer werd veranderd nadat ze door Zeus haar maagdelijkheid verloor en een kind kreeg. Later werd Kallisto als de Grote Beer aan de hemel gezet.
Artemis veranderde mannelijke stervelingen die haar naakt zagen baden in een hert en jaagde daar dan op. Aktaion is hiervan een voorbeeld: Artemis liet hem door zijn eigen vijftig jachthonden aan stukken scheuren. Na zijn dood werd een reinigend bad genomen. Plutarchos beschrijft dit gebruik op de Arkadische berg Lykaion, dat nog zijn tijd, de 1e eeuw, actueel is. Misschien ligt een ritueel als dat rond de Germaanse Hertha ten grondslag aan deze mythe.
De Romeinen identificeerden hun godin Diana met Artemis. Volgens een mythe stuurde Artemis haar beschermeling Hippolytos naar Italië, om daar haar cultus te verspreiden. Hippolytos trouwde in Diana's heilige bos Aricia met Egeria. © nissaba.nl Deze pagina is 19074 keer bekeken
|
| KenmerkenAndere namen: Artume, Diana, Bendis, Agrotera, Soter, Caryatis, Kourotrophos, Locheia, Letoia, Cynthia, Eustephanos, Potnia theron, Brauronia, Orthia, Elaphos, Eileithya, Tauropolos, Enodia
Verwant: Leto, Latona, Rhea, Cybele, Iphigeneia, Phoebe, Europa, Bastet
Functies: bos, geboorte, jacht, maagd
hemellichamen: maan, Ursa Major
Feesten en rituelen: Artemisia, Ephesia
Attributen: boog, gans, hert, hond, pijl
goden: Apollo, Hippolytos, Orion, Actaeon,
Archeologie: Artemision
Lokatie
Stad / steden: Brauron, Ephese (Turkije)
Landen/volken: geen, Grieken, Thracië
Streek/gebied: , , Arcadië, Delos
Oude pagina's
Kijk hier voor uitgebreide zoekmogelijkheden.
lexicon
kalenderdagen
mythische plaatsen
hemellichamen
attributen
functies
goden
archeologische lokaties, tempels etc.
landen
steden
|
Beer (Demeter) Hoi Els mag i k wee
Els (Bellona) Hallo Lou, er zijn n
lou (Bellona) goed uitgelegd :duim
Els (Diana) PS, de achterzijde v
Els (Diana) Hallo Gretha, bedank
Gretha/Beer (Diana) "Haar belangrijkste
Els (Diana) Hee Gretha, zeker ma
Gretha (Diana) Hoi Els Mag ik weer
Marleen (Artemis) Dit heeft mij erg ge