Gabija. Baltische godin of geest van het haardvuur en het huishouden. Ook Gabieta, Gabeta, Polengabija ('schitterend haardvuur') of Gabjaujis. Misschien is ze dezelfde als de Litouwse vuurgodin Panike of Panicke, bij de Pruisen Ponyke geheten. Haar naam Ugnis of Uguns Mate (Letland) is verwant aan die van de mannelijke hindoestaanse vuurgod Agni, en met het Griekse hagne ('zuiver' of 'heilig').
Gabija was een vrouwengodin, die de familie en het huis beschermde. Ze speelde ook een rol als korengodin.
Een heilig vuur, šventa ugnis, werd vroeger brandend gehouden in heiligdommen op hoogtes of bergen en rivieroevers. Een keer per jaar, met midzomernacht, werd dit vuur gedoofd en opnieuw ontstoken.
Sint Agnes
Met de komst van het christendom, dat in de Baltische staten nog maar kort verspreid is, werd Gabija geïdentifeerd met Sint Agnes. De heilige Agnes werd in de derde eeuw in verband gebracht met een uitbarsting van de Etna, en zij werd uitgeroepen tot beschermster van de vulkaan de Etna en van ander vuur.
Aan Gabija werd begin februari brood geofferd. Een stuk brood werd thuis bewaard als afweer tegen brand. Agnes werd afgebeeld met brood in haar handen. Op 5 februari, traditioneel aan Gabija gewijd, werd aan Sinte Agnes in de kerken brood met water en zout gewijd.
In het gebed is het onderscheid tussen Gabija en Agnes moeilijk te maken. Vrouwen vroegen 'Gabija en sint Agnes hen tegen het vuur te beschermen.' 's Avonds, als het vuur met as werd bedekt om het te laten smeulen, werd nog in de vorige eeuw Gabija aangeroepen. Dit gebruik, abgaupti ('toedekken') genaamd, werd beschouwd als het in slaap brengen van Gabija. De kolen en as werden zo gerangschikt dat het vuur niet om zich heen kon grijpen. Later werd haar plaats ingenomen door Agnes.
Vrouwen stemden haar gunstig door offers als zout in het vuur te gooien. Voor de Romeinse Vesta bestond een soortgelijk gebruik. Er werden gewijde zoute koeken in de haard gegooid om haar toorn af te wenden.
De vrouwen waakten ervoor dat het vuur niet zou doven, op één keer per jaar na, met rasa ('dauw'), vlak voor de zomerequinox. Dan werd er een nieuw vuur gemaakt, en vrouwen gaven dit door van huis tot huis, door het hele land. Het vuur hoorde bij de familie, en had symbolische betekenis voor de ononderbroken lijn van stamboom.
De naam Agnes komt ook overeen met een andere naam voor Gabija, Ugnis ('vuur'). Ugnis is het traditionele Baltische vreugdevuur dat tijdens feesten wordt ontstoken. Deze naam is verwant met de Indiase vuurgod Agni, wat Sanskriet is voor 'vuur'. 'Agni' is ook het vuur dat de levensbrengende stralen symboliseert van Ahura Mazda uit het Perzische Zoroastrisme. Bij de Romeinen komt de godheid voor als Ignis (igneus betekent 'vuur'), bij Slavische volkeren als Ognito. Ook de naam van de Keltische godin Aine ('vuur') is hieraan verwant.
Ugnis is ook verwant met het Griekse hagne, 'heilig', maar ook 'zuiver', wat te maken heeft met het zuiverende vuur. Hagnos of Hagne was soms ook een titel voor Demeter en Kore, de Griekse graangodinnen. Een letterlijke opvatting van reiniging door vuur komt nog naar voren in het vuuroffer waarvan sprake is bij andere haardgodinnen zoals de Skytische Tabiti. Agnes' naam wordt ook nog geassocieerd met het Latijnse Agnus, een lam, of het offerlam.
Op sommige plaatsen werd het vuur in een stoof bewaard, zodat het nooit het huis zou verlaten, en als bescherming tegen brand.
Brood werd beschouwd als beschermer tegen allerlei gevaren en kwalen, zoals bij oorlog, bij het zoeken naar voedsel in het bos, of tegen ziektes. Brood werd toegevoegd aan medicijnen tegen vele ziektes. De waarde van brood als voedsel werd vroeger overal bijzonder hoog gewaardeerd, wat nog blijkt uit het feit dat gevangen werden gehouden aan een dieet van water en brood, omdat dit essentiële levensmiddelen zouden zijn. Tegenwoordig heeft men meer aandacht voor de noodzaak van diversiteit.
Bier werd eerst aan Gabija geofferd, vervolgens aan de aardgodin Zemyna.
Brand in de dorsschuur (jauja) werd geïdentificeerd met Gabjauja.
Gabija is afkomstig uit dezelfde traditie als de Griekse en Romeinse haardgodinnen, Hestia en Vesta, en Caca en Fornax. Fornax, waar wij ons woord 'fornuis' aan ontlenen, laat goed het verband zien tussen het vuur en het bakken van brood. Ook is Gabija verwant aan de Keltische Brigid.© nissaba.nl Deze pagina is 7692 keer bekeken
|
| KenmerkenAndere namen: Polengabia, Panike, Ugnis, Sint Agnes
Verwant: Hestia, Vesta, Brigid, Demeter, Kore, Tabiti, Fornax, Caca
Functies: bescherming, bierbrouwen, brood, familieleven, korenmoeder, zuivering
Feesten en rituelen: zomerzonnewende (21 juni)
Attributen: vuur, zout
goden: Agni
Landen/volken: Baltische staten
Streek/gebied:
Oude pagina's
Kijk hier voor uitgebreide zoekmogelijkheden.
lexicon
kalenderdagen
mythische plaatsen
hemellichamen
attributen
functies
goden
archeologische lokaties, tempels etc.
landen
steden
|
Beer (Demeter) Hoi Els mag i k wee
Els (Bellona) Hallo Lou, er zijn n
lou (Bellona) goed uitgelegd :duim
Els (Diana) PS, de achterzijde v
Els (Diana) Hallo Gretha, bedank
Gretha/Beer (Diana) "Haar belangrijkste
Els (Diana) Hee Gretha, zeker ma
Gretha (Diana) Hoi Els Mag ik weer
Marleen (Artemis) Dit heeft mij erg ge